حضرت علی (ع) نهجالبلاغهنین 48-جی خوطبهسینده بویورورو: «گئجه چاتاندا و قارانلیق پردهسی اونا چکیلنده حمد آللاه مخصوصدور. اولدوزلارین طلوع و غروب زامانی حمد آللاها مخصوصدور. حمد او ذاتا مخصوصدور کی نعمتلری قورتولان دئییل و باغیشلادیقلارینی جوبران ائتمک اولماز. آما سونرا: قوشونومون قاراووللارینی اؤندن گؤندردیم و امریم اونلارا چاتانا قدر فرات قیراغیندا دایانمالارینی ایستهدیم. فرات چایینی اؤتوب سیزدن _دیجله چایینین کناریندا ساکین اولان_ بیر جمعیّتین طرفینه گلمک قرارینا گلمیشم. ایستیرم اونلاری سیزینله برابر، دوشمنه طرف سفربر ائدم و سیزی گوجلندیرمک اوچون اونلاردان کؤمک آلام».
بو خوطبهنی او حضرت کوفهنین خاریجینده «نخیله» قرارگاهیندا «صفین» ساواشینا یوللاناندا هیجری قمری 37-جی ایلینده شوّالین 20-ده بویورموشدو. (ابن ابی الحدید شرحی جیلد 3، صفحه 201) هابئله بو خوطبهنی تاریخچیلرین بیر تعدادی او جوملهدن «نصر بن مزاحم» نقل ائدیب.
صفین یولونداکی جریانلار: بو سفرده ایمام «آنبار» شهرینه چاتدی. بو شهرین اکینچیلیری و بؤیوکلری قارشیلاماغا گلیب دئدیلر: «سیزه قاطیر هدیه گتیرمیشیک و موسلمانلارا یئمک حاضیرلاییب حیوانلاریزا چوخلو یئم حاضیرلامیشیق». ایمام بویوردو: «آما حیوانلار بارهسینده، اونلاری سیزدن آلماغا حاضیریق و خراجیزدان چیخاریق. یئمکلرین قیمتی بللی اولماسا اونلاری یئمهریک». دئدیلر: «اؤزوموز قیمت ائدیب اونون پولونو وئرهریک». ایمام بویوردو: «سیز اونلارین حقیقی قیمتینی حسابلامایاجاقسیز». دئدیلر: «سیزین قوشونوزدا بیزیم تانیشلاریمیز وار. اونلارا باغیشلاماغا مانع وار؟»
ایمام بویوردو: «هامی سیزین دوستوزدور. موسلمانلارین هئچ بیری سیزین هدیهزی قبول ائلهمهمهلیدیلر». سونرا بویوردو: «عسکرلردن هر بیری سیزدن بیر شئی غصب ائلهمیش اولسالار بیزه خبر وئرین». اونلار هدیه وئرمکده ایصرار ائلهدیلر. ایمام بویوردو: «بیز سیزدن احتیاجسیزیق». بئلهلیکله اؤز تایسیزلیق و بؤیوکلویونو ثبوت ائلهدی. حقیقتده ایمام بو ایشی ایله هر جور تجاوزون قاقارشیسینی آلدی.
یولدا «رقه» دیارینا چاتاندا فرات کناریندا «بلیخ» آدیندا بیر یئرده اوتوراق ائلهدیلر. ائله بوردایدی کی صومیعهدن بیر راهیب چیخیب او حضرتین محضرینه گلیب دئدی: «آتالاریمیزدان بیزه بیر کیتاب قالیب. بو کیتابی عیسیبن مریمین (ع) صحابهسی یازیبلار». سونرا اونو اوخوماغا باشلادی: «آللاه جزیرةالعرب جماعتی ایچینده اونلارا کیتاب و حیکمتی اؤیرتمک اوچون و آللاه یولونو اونلارا گؤسترمک اوچون بیر پیغمبر مبعوث ائلر. اونون یولوندا خشونت یوخدور و او باغیشلار. اومّتی آللاهی تسبیح ائدن اینسانلاردیلار و وفاتیندان سونرا اونلارین آراسیندا داغیناقلیق یارانار. اومّتیندن بیر کیشی فرات کناریندان کئچر. او عدالته چاغیریب یاخشیلیقلارا امر ائدیب پیسلیکلردن نهی ائلر. دونیا اونون اوچون کولدن داها دَیَرسیزدیر. اؤلومو سو ایچمک کیمی راحات قبول ائلر. خلوتده آللاهدان قورخار و آشکاردا اونا خاطیر جماعته نصحیت وئرر. هر کس او پیغمبری درک ائدیب ایمان گتیرسه آللاهین جنّتینی آلمیش اولاجاق و هر کس او صالح بندهنی تاپسا اونا کؤمک ائلهمهلیدیر چونکی اونونلا اؤلمک شهادتدیر». ایمام (ع) آغلاییب آللاها شوکر ائلهدی. راهیب دئدی: «من سیزدن آیریلمایاجاغام.» او راهیب شهید اولانا قدر، گئجه گوندوز امیرالمؤمنینله (ع) اولدو. ایمام اونا ناماز قیلیب دفعهلرله اونون باغیشلانماسینی ایستهدی. (نهجالبلاغه شرحی ابن ابی الحدید جیلد 3، صفحه 204 و 205)
حضرت علینین (ع) ویلادتینی اوّلدن بیلن راهیب
ابوطالب(ع) زامانی «مثرم بن دعیت بن شیتقام» آدیندا بیر راهیب واریدی. بو کیشی عبادتده معروف ایدی و آللاهی 190 ایل عیبادت ائلهمیشدی و آللاهدان هئچ ایستگی اولمامیشدی. نهایتده آللاهدان ایستهدی اؤولیادان بیرینی اونا نیشان وئرسین. آللاه تعالا ابوطالبی اونون نزدینه گؤندردی. مثرم اونو گؤرمک همن آیاغا قالخیب باشیندان اؤپدو و اونو اؤز قاباغیندا اوتوردوب دئدی: «آللاه سنه رحمت ائلهسین. سن کیمسن؟» ابوطالب دئدی: «تهامه بؤلگهسیندن بیر کیشی». سوروشدو: «عبد منافین هانسی طایفاسیندان؟» جواب وئردی: «بنی هاشمدن». راهیب، یئنه دوروب ابو طالبین باشیندان اؤپوب دئدی: «آللاها شوکر اولسون کی آللاه منیم ایستگیمی وئردی و اؤلمهمیشدن اوّل اؤز ولیسینی منه گؤستردی». سونرا دئدی: «سنه بشارت اولسون! آللاه منه ایلهام ائدیب کی سنه بشارت وار». ابو طالب سوروشدو: «او بشارت نهدیر؟» دئدی: «سندن بیر اوشاق اولاجاق کی ولی الله دیر. او آللاهین ولیسی، تقوالیلارین ایمامی و رسول الله-ین وصیسیدیر. او اوشاغی گؤرسن مندن اونا سلام یئتیر و اونا دئنه: مثرم سنه سلام یئتیریر و شهادت وئریر کی آللاهادا سووای تانری یوخدور. تکدیر و شریکی یوخدور و محمد (ص) اونون بندهسی و رسولودور و سن اونون حقلی خلیفهسیسن. نُبوّت محمدله و وصایت سنینله کامیللشیر». بو حینده ابو طالب آغلاییب سوروشدو: «اونون آدی نهدیر؟» دئدی: «آدی علیدیر».
قوشونون سوسوزلوغو و مسیحی راهیب
صفّین یولوندا ایمامین (ع) قوشونو سوسوزلوغا دوچار اولدو. سو احتیاطی قورتولموشدو و هر طرفده سو آختاریشلاری نتیجهسیز قالدی. حضرت علی (ع) قوشونونو یولدان آزاجیق قیراغا چکیب بیر آز یول گئدندن سونرا چؤلون اورتاسیندا بیر صومعه آشکار اولدو. حضرت صومعهیه طرف گئدیب صحابهیه بویودو: «اورانین ساکینلرینی چاغیرین». جماعت چاغیردی. بیر راهیب باشینی صومعهدن ائشیگه چیخاردی. حضرت اونا بویوردو: «سیزین یاخینلیغیزدا بو جمعیّته جواب وئره بیلهجک سو وار؟» راهیب دئدی: «موطلقا، منله سو آراسیندا ایکی فرسخ فاصیله وار منیمده بیر آیلیق سویومو گتیرمهسهلر سوسوزلوغومدان اؤلرم». حضرت صحابهیه بویوردو: «راهیبین بو سؤزون ائشیتدیز؟» دئدیلر: «بلی ! ایندی کی گؤجوموز وار، امر ائلیرسن کی اورا گئدیب سویا ال تاپاق؟» حضرت بویوردو: «یوخ سیزین بو ایشه احتیاجیز یوخدور!» سونرا او حضرت قاطیرینین باشینی قیبلهیه طرف چئویریب و صومعه یاخینلیغیندا بیر نوقطهیه ایشاره ائدیب بویوردو: «بورانی قازین». بیر عیدّه کولونگله قازماغا باشلادیلار. نهایت بیر پارلاق (آغ) داشا چاتدیلار (داها قازماق مومکون اولمادی). دئدیلر: «یا علی کولونگ بو داشا تأثیر ائتمیر». حضرت بویوردو: «سو او داشین آلتیندادیر. داشی ترپده بیلسز سویا چاتاجاقسیز. چالیشین داشی یئریندن قوپارداسیز».
موعاصیر مسیحی و حضرت علی (ع)
جورج جورداق، لوبنانین مشهور موحقیقلریندن و مسیحی مؤلّیف، دَیَرلی ««الامام علی صوتالعداله الانسانیه» کیتابینی یازماقلا بو ایمامین دوشونجهلری و زیندگانلیغینا اولان عشق و علاقهسینی بیروزه وئریب. او، بو بئش جیلیدلیک کیتابدا حضرت علینین (ع) اینسانی دوشونجه و حکومت زامانلارینا عاشیقانه شکلده ایشاره ائدیب.
«علی و اینسان حاقلری»، «علی و فرانسه اینقیلابی»، «علی و سقراط»، «علی و اونون عصری» و «علی و عرب میلّیِّتی» کیتابلاری، مسیحی جورج جورداقین «صوت العداله الانسانیه» کیتابینین بئش جیلدینی تشکیل ائدیر. جورج جورداق جوانلیغینین لاپ گؤزل ایللرینی، بو کیتابین تحقیقی و یازماسینا صرف ائلهدی. لوبنانین جنوبوندا مرجعیون شهرینده 1926-جی ایلنیده دونیایا گلمیش جورج جورداق دئییر: «عربین مشهور شاعیری قارداشیم «فوآد جورداق» نهجالبلاغه کیتابینی منه وئریب اونو درین اوخوماغیما تشویق ائلهدی. نهجالبلاغهنی اوخویاندان سونرا حضرت علینین (ع) حالتلری، اخلاقی و ادبیّاتینا عاشیق اولدوم و اوندان سونرا او حضرت بارهسینده سونّیلر و شیعهلر طرفیندن یازیلمیش کیتابلاری اوخوماغا باشلادیم».