جولفانین کَمکی داغینداکی پیلّه‌کانلی ائولر

جولفانین کَمکی داغینداکی پیلّه‌کانلی ائولر

زاویه، جولفانین کَمکی داغی‌نین اتکلرینده یئرلشن مشهور و گؤزل مرزی کنددیر. بوتون گؤرنلری حیران قویان قدیم شکلده تاریخی کند.

بو توریستی و تاریخی کند جولفانین مرکزی بخشی‌نین تابعلریندندیر و موناسیب یولو وار. بو کندین، آب و هاوا، باغلاری‌نین گئنیشلیگی و پیلّه‌کانلی ائولریله مخصوص آللاه وئرگی و طبیعی گؤزللیگی وار.

زاویه کندی شرقی آذربایجانین تاریخی و مذهبی کندلریندن اولوب هادیشهردن یئددی و جولفادان اوچ کیلومتر فاصیله‌سی وار.

بو کندده ایمام موس کاظمین (ع) نوه‌لریندن اولان ایمامزادا سید اسماعیلین مزاری یئرلشیب.

ایمامزادانین حیاطیندا میلّی اثرلر سیراسیندا ثبت اولموش ایکی عدد مین ایللیک چینار آغاجی وار. بو آغاجلار ایمامزادانین جنوب ضیلعینده و بیر-بیریندن دؤرد متر فاصیله‌لری وار. آغاجلارین دؤره‌سی اوچ متر یاریم و اوجالیغی 15 متره چاتار کی اونلارین باشلاری بیر-بیرینه توخونوب.

کندلیلرین دئدیگینه گؤره اوّللر بو آغاجلارین دیبیندن سو آخیردی آما نئچه ایل بوندان اوّل بو آغاجلاری سووارماغا یئر آلتی سیستمی قوشولوب.

زاویه‌نین گئنیش باغلاری، پیله‌کانلی ائولری، ثمره‌لی گیرده‌کان، گیله‌نار، اریک و گیلاس آغاجلارینا گؤره عاییله ایله خوش گونلر کئچیرمگه لاپ گؤزل یئر حسابا گلیر.

ایمامزادا سید اسماعیل (ع) کندین ائولرینه باخان بیر تپه‌نین اوستونده یئرلشیب. بوقعه‌نین قدیمی بیناسی 4*4 متردیر و گونبذی اونون ائنلی دیوارلاری اوستونده قویولوب. ایمامزادانین موطهّر مزاری اوستونده موشبّک تاختادان ضریح قویولوب کی 120 ایل بوندان اوّل نخجیوانلی بیر مهارتلی نجارین الیله دوزلیب.

ضریحین کناریندا صفوی دؤرونده اؤلدورولموش عوثمانلی قوشونونا عایید باشچی‌نین قبری وار. بوقعه‌نین داخیلی ساده سالچی ایشلری ایله بزه‌نیب.

بوقعه‌نین گیریشی شیمال طرفدندیر. زاییرلرین ریفاهینا گؤره حیاطین جنوبی ضیلعینده بیر نئچه اوتاق وار و غربی ضیلعده ده 200 مترلیک بیر مسجید وار.

حضرت علی‌یه (ع) عاشیق اولان مسیحیلر

حضرت علی‌یه (ع) عاشیق اولان مسیحیلر

حضرت علی (ع) نهج‌البلاغه‌نین 48-جی خوطبه‌سینده بویورورو: «گئجه چاتاندا و قارانلیق پرده‌سی اونا چکیلنده حمد آللاه مخصوصدور. اولدوزلارین طلوع و غروب زامانی حمد آللاها مخصوصدور. حمد او ذاتا مخصوصدور کی نعمتلری قورتولان دئییل و باغیشلادیقلارینی جوبران ائتمک اولماز. آما سونرا: قوشونومون قاراووللارینی اؤندن گؤندردیم و امریم اونلارا چاتانا قدر فرات قیراغیندا دایانمالارینی ایسته‌دیم. فرات چایینی اؤتوب سیزدن _دیجله چایی‌نین کناریندا ساکین اولان_ بیر جمعیّتین طرفینه گلمک قرارینا گلمیشم. ایستیرم اونلاری سیزینله برابر، دوشمنه طرف سفربر ائدم و سیزی گوجلندیرمک اوچون اونلاردان کؤمک آلام».

بو خوطبه‌نی او حضرت کوفه‌نین خاریجینده «نخیله» قرارگاهیندا «صفین» ساواشینا یوللاناندا هیجری قمری 37-جی ایلینده شوّالین 20-ده بویورموشدو. (ابن ابی الحدید شرحی جیلد 3، صفحه 201) هابئله بو خوطبه‌نی تاریخچیلرین بیر تعدادی او جومله‌دن «نصر بن مزاحم» نقل ائدیب.

صفین یولونداکی جریانلار: بو سفرده ایمام «آنبار» شهرینه چاتدی. بو شهرین اکینچیلیری و بؤیوکلری قارشیلاماغا گلیب دئدیلر: «سیزه قاطیر هدیه گتیرمیشیک و موسلمانلارا یئمک حاضیرلاییب حیوانلاریزا چوخلو یئم حاضیرلامیشیق». ایمام بویوردو: «آما حیوانلار باره‌سینده، اونلاری سیزدن آلماغا حاضیریق و خراجیزدان چیخاریق. یئمکلرین قیمتی بللی اولماسا اونلاری یئمه‌ریک». دئدیلر: «اؤزوموز قیمت ائدیب اونون پولونو وئره‌ریک». ایمام بویوردو: «سیز اونلارین حقیقی قیمتینی حسابلامایا‌جاقسیز». دئدیلر: «سیزین قوشونوزدا بیزیم تانیشلاریمیز وار. اونلارا باغیشلاماغا مانع وار؟»

ایمام بویوردو: «هامی سیزین دوستوزدور. موسلمانلارین هئچ بیری سیزین هدیه‌زی قبول ائله‌مه‌مه‌لیدیلر». سونرا بویوردو: «عسکرلردن هر بیری سیزدن بیر شئی غصب ائله‌میش اولسالار بیزه خبر وئرین». اونلار هدیه وئرمکده ایصرار ائله‌دیلر. ایمام بویوردو: «بیز سیزدن احتیاجسیزیق». بئله‌لیکله اؤز تایسیزلیق و بؤیوکلویونو ثبوت ائله‌دی. حقیقتده ایمام بو ایشی ایله هر جور تجاوزون قاقارشیسینی آلدی.

یولدا «رقه» دیارینا چاتاندا فرات کناریندا «بلیخ» آدیندا بیر یئرده اوتوراق ائله‌دیلر. ائله بوردایدی کی صومیعه‌دن بیر راهیب چیخیب او حضرتین محضرینه گلیب دئدی: «آتالاریمیزدان بیزه بیر کیتاب قالیب. بو کیتابی عیسی‌بن مریمین (ع) صحابه‌سی یازیبلار». سونرا اونو اوخوماغا باشلادی: «آللاه جزیرةالعرب جماعتی ایچینده  اونلارا کیتاب و حیکمتی اؤیرتمک اوچون و آللاه یولونو اونلارا گؤسترمک اوچون بیر پیغمبر مبعوث ائلر. اونون یولوندا خشونت یوخدور و او باغیشلار. اومّتی آللاهی تسبیح ائدن اینسانلاردیلار و وفاتیندان سونرا اونلارین آراسیندا داغیناقلیق یارانار. اومّتیندن بیر کیشی فرات کناریندان کئچر. او عدالته چاغیریب یاخشیلیقلارا امر ائدیب پیسلیکلردن نهی ائلر. دونیا اونون اوچون کولدن داها دَیَرسیزدیر. اؤلومو سو ایچمک کیمی راحات قبول ائلر. خلوتده آللاهدان قورخار و آشکاردا اونا خاطیر جماعته نصحیت وئرر. هر کس او پیغمبری درک ائدیب ایمان گتیرسه آللاهین جنّتینی آلمیش اولاجاق و هر کس او صالح بنده‌نی تاپسا اونا کؤمک ائله‌مه‌لیدیر چونکی اونونلا اؤلمک شهادتدیر». ایمام (ع) آغلاییب آللاها شوکر ائله‌دی. راهیب دئدی: «من سیزدن آیریلمایاجاغام.» او راهیب شهید اولانا قدر، گئجه گوندوز امیرالمؤمنینله (ع) اولدو. ایمام اونا ناماز قیلیب دفعه‌لرله اونون باغیشلانماسینی ایسته‌دی. (نهج‌البلاغه شرحی ابن ابی الحدید جیلد 3، صفحه 204 و 205)

حضرت علی‌نین (ع) ویلادتینی اوّلدن بیلن راهیب   

ابوطالب(ع) زامانی «مثرم بن دعیت بن شیتقام» آدیندا بیر راهیب واریدی. بو کیشی عبادتده معروف ایدی و آللاهی 190 ایل عیبادت ائله‌میشدی و آللاهدان هئچ ایستگی اولمامیشدی. نهایتده آللاهدان ایسته‌دی اؤولیادان بیرینی اونا نیشان وئرسین. آللاه تعالا ابوطالبی اونون نزدینه گؤندردی. مثرم اونو گؤرمک همن آیاغا قالخیب باشیندان اؤپدو و اونو اؤز قاباغیندا اوتوردوب دئدی: «آللاه سنه رحمت ائله‌سین. سن کیمسن؟» ابوطالب دئدی: «تهامه بؤلگه‌سیندن بیر کیشی». سوروشدو: «عبد منافین هانسی طایفاسیندان؟» جواب وئردی: «بنی هاشمدن». راهیب، یئنه دوروب ابو طالبین باشیندان اؤپوب دئدی: «آللاها شوکر اولسون کی آللاه منیم ایستگیمی وئردی و اؤلمه‌میشدن اوّل اؤز ولی‌سینی منه گؤستردی». سونرا دئدی: «سنه بشارت اولسون! آللاه منه ایلهام ائدیب کی سنه بشارت وار». ابو طالب سوروشدو: «او بشارت نه‌دیر؟» دئدی: «سندن بیر اوشاق اولاجاق کی ولی الله دیر. او آللاهین ولیسی، تقوالیلارین ایمامی و رسول الله‌-ین وصی‌سیدیر. او اوشاغی گؤرسن مندن اونا سلام یئتیر و اونا دئنه: مثرم سنه سلام یئتیریر و شهادت وئریر کی آللاهادا سووای تانری یوخدور. تکدیر و شریکی یوخدور و محمد (ص) اونون بنده‌سی و رسولودور و سن اونون حقلی خلیفه‌سی‌سن. نُبوّت محمدله و وصایت سنینله کامیل‌لشیر». بو حینده ابو طالب آغلاییب سوروشدو: «اونون آدی نه‌دیر؟» دئدی: «آدی علی‌دیر».

قوشونون سوسوزلوغو و مسیحی راهیب

صفّین یولوندا ایمامین (ع) قوشونو سوسوزلوغا دوچار اولدو. سو احتیاطی قورتولموشدو و هر طرفده سو آختاریشلاری نتیجه‌سیز قالدی. حضرت علی (ع) قوشونونو یولدان آزاجیق قیراغا چکیب بیر آز یول گئدندن سونرا چؤلون اورتاسیندا بیر صومعه آشکار اولدو. حضرت صومعه‌یه طرف گئدیب صحابه‌یه بویودو: «اورانین ساکینلرینی چاغیرین». جماعت چاغیردی. بیر راهیب باشینی صومعه‌دن ائشیگه چیخاردی. حضرت اونا بویوردو: «سیزین یاخینلیغیزدا بو جمعیّته جواب وئره بیله‌جک سو وار؟» راهیب دئدی: «موطلقا، منله سو آراسیندا ایکی فرسخ فاصیله وار منیم‌ده بیر آیلیق سویومو گتیرمه‌سه‌لر سوسوزلوغومدان اؤلرم». حضرت صحابه‌یه بویوردو: «راهیبین بو سؤزون ائشیتدیز؟» دئدیلر: «بلی ! ایندی کی گؤجوموز وار، امر ائلیرسن کی اورا گئدیب سویا ال تاپاق؟» حضرت بویوردو: «یوخ سیزین بو ایشه احتیاجیز یوخدور!» سونرا او حضرت قاطیری‌نین باشینی قیبله‌یه طرف چئویریب و صومعه یاخینلیغیندا بیر نوقطه‌یه ایشاره ائدیب بویوردو: «بورانی قازین». بیر عیدّه کولونگله قازماغا باشلادیلار. نهایت بیر پارلاق (آغ) داشا چاتدیلار (داها قازماق مومکون اولمادی). دئدیلر: «یا علی کولونگ بو داشا تأثیر ائتمیر». حضرت بویوردو: «سو او داشین آلتیندادیر. داشی ترپده بیلسز سویا چاتاجاقسیز. چالیشین داشی یئریندن قوپارداسیز».

موعاصیر مسیحی و حضرت علی (ع)

جورج جورداق، لوبنانین مشهور موحقیقلریندن و مسیحی مؤلّیف، دَیَرلی ««الامام علی صوت‌العداله الانسانیه» کیتابینی یازماقلا بو ایمامین دوشونجه‌لری و زیندگانلیغینا اولان عشق و علاقه‌سینی بیروزه وئریب. او، بو بئش جیلیدلیک کیتابدا حضرت علی‌نین (ع) اینسانی دوشونجه و حکومت زامانلارینا عاشیقانه شکلده ایشاره ائدیب.

«علی و اینسان حاقلری»، «علی و فرانسه اینقیلابی»، «علی و سقراط»، «علی و اونون عصری» و «علی و عرب میلّیِّتی» کیتابلاری، مسیحی جورج جورداقین «صوت العداله الانسانیه» کیتابی‌نین بئش جیلدینی تشکیل ائدیر. جورج جورداق جوانلیغی‌نین لاپ گؤزل ایللرینی، بو کیتابین تحقیقی و یازماسینا صرف ائله‌دی. لوبنانین جنوبوندا مرجعیون شهرینده 1926-جی ایلنیده دونیایا گلمیش جورج جورداق دئییر: «عربین مشهور شاعیری قارداشیم «فوآد جورداق» نهج‌البلاغه کیتابینی منه وئریب اونو درین اوخوماغیما تشویق ائله‌دی. نهج‌البلاغه‌نی اوخویاندان سونرا حضرت علی‌نین (ع) حالتلری، اخلاقی و ادبیّاتینا عاشیق اولدوم و اوندان سونرا او حضرت باره‌سینده سونّیلر و شیعه‌لر طرفیندن یازیلمیش کیتابلاری اوخوماغا باشلادیم».

ناماز قیلمایان شخصه شئیطانین جاوابی

ناماز قیلمایان شخصه شئیطانین جاوابی

کئچمیش زامانلاردا بیر نفر عربیستان چؤل‌لرینده تک‌باشینا اوزاق بیر سفره چیخیبمیش. شئیطان اونو یولوندان آزدیرماق اوچون تغییری-لیباس اولوب اینسان قیافه‌سینده اونون قارشی‌سینا چیخیر و دئییر:

- سلام، ائی دوست. گؤرورم، تک‌باشینا هاراسا سفر ائدیرسن. ایسته‌ییرسنسه، سنه یول یولداشی اولارام. منیم‌ده یولوم سن گئتدیگین طرفه‌دیر.

همین شخص چوخ سئوینیر و شئیطانین تکلیفینی قبول ائدیر. بو مینواللا ایکی یولداشی اوزون-اوزادی یوللارینا داوام ائدیرلر. نهایت قاش قارالیر، آخشام دوشور. بیردن شئیطان یولداشینا دئییر:

- من سنینله دوستلوق ائتمک ایسته‌میرم!

آدام بونون سببینی سوروشدوقدا شئیطان دیل‌لنیر:

- سحردن سنی موشاهیده ائدیرم. سنی بیر دفعه ده اولسون ناماز قیلان گؤرمه‌دیم. من اینسان قیافه‌سینه گیرمیش شئیطانام. سنی یولوندان آزدیرماق اوچون بئله ائتدیم. باخدیم کی، سنی آزدیرماغا احتیاج یوخموش. من آللاها یالنیز بیر دفعه سجده ائتمه‌ییب اونا عاصی اولدوم. بو عملیمه گؤره ده الله منی قیامته قدر لعنتله‌دی. سن ایسه گونده بئش دفعه آللاها سجده ائتمه‌یه تنبل‌لیک ائدیرسن. اونا گؤره ده سنینله اولماغیملا بیر داها آللاهین لعنتینه دوچار اولماقدان قورخورام و سنینله دوستلوق ائتمکدن ایمتیناع ائدیرم. سنین وضعیتین منیمکیندن بئترمیش کی!

Namaz qılmayan şəxsə şeytanın cavabı

Keçmiş zamanlarda bir nəfər Ərəbistan çöllərində təkbaşına uzaq bir səfərə çıxıbmış. Şeytan onu yolundan azdırmaq üçün təğyiri-libas olub insan qiyafəsində onun qarşısına çıxır və deyir:
- Salam, ey dost. Görürəm, təkbaşına harasa səfər edirsən. İstəyirsənsə, sənə yol-yoldaşı olaram. Mənim də yolum sən getdiyin tərəfədir.
Həmin şəxs çox sevinir və şeytanın təklifini qəbul edir. Bu minvalla iki yoldaşı uzun-uzadı yollarına davam edirlər. Nəhayət qaş qaralır, axşam düşür. Birdən şeytan yoldaşına deyir:
- Mən səninlə dostluq etmək istəmirəm!
Adam bunun səbəbini soruşduqda Şeytan dillənir:
- Səhərdən səni müşahidə edirəm. Səni bir dəfə də olsun namaz qılan görmədim. Mən insan qiyafəsinə girmiş şeytanam. Səni yolundan azdırmaq üçün belə etdim. Baxdım ki, səni azdırmağa ehtiyac yoxmuş. Mən Allaha yalnız bir dəfə səcdə etməyib Ona asi oldum. Bu əməlimə görə də Allah məni qiyamətə qədər lənətlədi. Sən isə gündə beş dəfə Allaha səcdə etməyə tənbəllik edirsən. Ona görə də səninlə olmağımla bir daha Allahın lənətinə düçar olmaqdan qorxuram və səninlə dostluq etməkdən imtina edirəm. Sənin vəziyyətin mənimkindən betərmişki!

حضرت علی‌نین (ع) تله‌سیک قضاوت باره‌ده سؤزو/مؤمین فقط یقین اساسی

حضرت علی‌نین (ع) تله‌سیک قضاوت باره‌ده سؤزو/مؤمین فقط یقین اساسیندا دانیشار

عاغیللی و مؤمین آدام فقط یقین اساسیندا دانیشار. حضرت علی (ع) بو باره‌ده بویوروب: أقولا بغیر علم؟ یقینسیز بیر سؤز دانیشیرلار؟

قضاوت ایکی اساسین اوستونده اولا بیلر: یا یقین اساسیندا و یا جهل اساسیندا. یقین اساسیندا قضاوت ائله‌مک فیکیرلشمک و عاغلی ایشه سالماق نتیجه‌سینده یارانار بونا گؤره‌ده تله‌سیک اولماز. بلکه دوشونمک، تحقیق و موطالیعه‌یه احتیاجی وار. آما جهالت اوزوندن قضاوت ائله‌مک تحقیق، دوشونماق و موطالیعه‌یه دایانماییب بو اوزودن تله‌سیک اولار. قضاوتلرین چوخو منفی و یا موثبت احساسین نتیجه‌سی اولور کی اونوندا کؤکو جهالتده‌دیر. احساس اوزوندن قضاوت، مونفعیلانه احساسلارا دایانار.

قورآن اینسانلاری یئر به یئر قضاوتده تله‌سمکدن چکینمگه و دوشونمگه چاغیریب تقلید و سوءظنی محکوم ائلیر. قورآن بویورور: فاسیق بیریسیندن خبر ائشیتسز اونو تحقیقسیز قبول ائتمه‌یین.

قورآن تله‌سیک و عاغلا دایانمایان قضاوتلر باره‌سینده‌ده بویورور: ما لکم کیف تحکمون؟! سیزه نه اولوب؟ نئجه حؤکم ائدیرسیز؟

یوخو نظریه‌لری و تعبیری

یوخو نظریه‌لری و تعبیری

زیگموند فرویدون نظریه‌سی: فروید یوخو گؤرمگی اینسانین آلت شعورونون آرزولاری و ایستکلریی‌نین اینعیکاس ائتدیگینی اینانیر.

فرویدون نظرینده، یوخو گؤرمک بیزه گون بویو سانسور اولموش طلبلریمیزی گؤسترمگه ایجازه وئریر. اوندان علاوه او یوخودا گؤرولنلرین خیالی آلت شعور شئیلرین سمبولو اولماسینا اینانیر بونا گؤره احتیمالی وار یوخولاریمیزین چوخو، تاپدالانمیش طلبلریمیزی حتّا دگیشمیش شکیلده بیان ائلیه.

هوسبون و مک کارلی‌نین فرضیه‌سی: اونلارین نظرینجه یوخو بئینین روحی فعالیّتینی یوخ بلکه فیزیکی فعالیّتینی اینعیکاس ائلیر. بو نظریه‌یه اساساً بیز گونده‌لیک ایشلریمیزی‌ده یوخودا گؤرمگه تمایولوموز وار. کورتئکسین اَن راییج فعالیّتی، گونده‌لیک ایشلر و نیگران‌چیلیقلاری اینعیکاس ائله‌مکدیر.

بونونلا بئله هوسبون بعضی یوخولارین، شخصین روحی دغدغه‌لرینی‌ده شامیل اولماسینی گؤستریر. شخصین یاشاییش ایستراتژیلری باره‌ده اولان باخیشی و پلانی.

کریک و میچستون نظریه‌سی: اونلارین نظرینجه درین یوخو بئینین ایطّیلاعاتینی سئیرکلندیریر. آیری سؤزله یوخو حافیظه مئیدانین بوشالدیر کی سونراکی یوخولارا موتمرکیز اولا بیلسین.

کابوس ایختیلالی: یوخونون اساس دؤره‌سینده تئز تئز آییلماق و یا مورگوله‌مک همیشه قورخمالی و گئنیش یوخولارلا عئینی زماندا اولور. معمولاً یوخولار یاشاییش تهدیدی، تهلوکه‌سیزلیگی و  عیزّت نفس باره‌ده اولور. آییلماق عموماً یوخونون ایکینجی یاریسیندا باش وئرر. قورخولو یوخولاردان سونرا شخص درحال آییق اولار و مکان و زامانی درک ائلر. (یوخو وحشتی ایختیلال  و صرعین ترسینه. او حالدا شخص زامان و مکاندان درکی اولماز.) یوخو ایختیلالی شخصین گونلوک یاشاییشی و ایشینده منفی تأثیر قویا بیلر. بئله ایختیلاللار لزوماً حادیثه‌لر نتیجه‌سینده یارانمازلار بلکه مادّه‌لرین فیزیولوژیک تأثیری و بعضی خسته‌لیکلر تأثیری آلتیندا یارانا بیلرلر.

 بیولوژیک و روح تانیما نظریندن یوخونون تعبیری: DNA کاشیفلرین بیری، فرانسیس کرکین نظرینجه یوخو گؤرمک گون بویو آلینمیش حیسّی ایطیلاعاتین ائشیگه آتیلماسینا کؤمک ائلیر. عصب سیستمی فعالیّته باشلیر و یوخو گؤرمگه سبب اولور. رابین رویستون، ظاهیراً ساغلاملیق موشکوللرینی گؤسترن ایکی یوزدن چوخ یوخو شرحی و تعبیری ییغیب. مثلاً: بیر کیشی یوخودا اونو تعقیب ائدن ایکی قارا پلنگی گؤرور. پلنگلرین بیر جایناغینی اونون بئلینه باتیریر. همن آدام نئچه آیدان سونرا قورخولو بیر خسته‌لیک توتور. بو خسته‌لیگین علامتی بئلی‌نین همن نوقطه‌سینده قارا خالین اولماسیدیر.

نظره گلیر یوخولار بعضاً مسأله‌لری تازا یوللا حلّ ائله‌مگه ایلهام منبعی اولورلار. مثلاً بنزین کاشیفی اولان «ککوله» یوخودا اؤز قویروقلارینی آغزیلارینا آلمیش ایلانلاری گؤرندن سونرا بنزینی کشف ائده بیلدی. بنزینین شیمیایی بیناسی خطی یوخ بلکه داییره‌ویدیر. روح عالیملری دئییر بوتون گؤردویوز یوخولارین گیزلی معناسی وار.

آشاغیدا روح علمی نظریندن نئچه یوخو تعبیری گلیر کی البته عمومی حؤکم ساییلا بیلمزلر و داها چوخ اینسانین عمللری و ذهنی آراسینداکی رابیطه‌نی نظرده آلیب.

پیلّه: یوخودا پیلّه‌لردن یوخاری گئمگیزی گؤرسز معمولاً گله‌جکده مووفقیّته چاتماغیزین علامتی ساییلیر. پیلّه‌دن آشاغی یئنمک‌ده مغلوبیّتدن قورخدوغوزو گؤستریر چونکی سون زمانلار ریسکلی ایش گؤروبسوز.

اوتوموبیل وساییلی: چوخ زمانلار بدن و مخصوصاً بئیین سمبولودور. یوخودا بیر ماشینین موختلیف حیصّه‌لرین آچدیغیزی گؤرسز، سیزین روحی بیر موشکولـله موباریزه ائله‌دیگیزی گؤستریر. یاغلانمیش و آخار ماشینی یوخودا گؤرمک، یاشاییشدا داها سهمانلی اولماغا رغبتیزی گؤرسدیر. پاسلانمیش و ایشدن دوشموش ماشین، روحی و جیسمی خسته‌لیک علامتی ساییلیر.

توک: آچیق و اوزون توک داها چوخ آزادلیغا مئییللی اولماق معناسیندادیر آما یوخودا اؤز توکوزو قیسالتماغی گؤرسز، یاشاییشیزین بیر بؤلومونده محدود اولدوغوزو دوشوندویوزو حیسّ ائیلیرسیز. توکلریزی داراماق، غلیظ موشکوللریزه حل یولونون تاپیلماسی علامتیدیر.

دلیک: بیر دلیکده گیره کئچدیگیزی یوخودا گؤرسز، یاشاییشیزین تکرارلی اولدوغونو دوشوندویوزون معناسیندادیر. پالتارداکی دلیک، یاخیندا مادّی مووفّقیّته ال تاپماغیزین معناسیندادیر.

اؤلوم: یوخودا اؤز اؤلوموزو گؤرسز، دونیانین بوتون موشکوللریندن قورتولماق ایستدیگیزین علامتی ساییلیر. یوخسا جدّیزین آدسیز-سانسیز بیر قبیرده اولماسینی یوخودا گؤرسز بو حالدا ایش و یا بیر حادیثه‌دن ناراحاتلیغیزین علامتی ساییلیر. آیریسی‌نین اؤلومونو یوخودا گؤرمک تعجوب یارادان خبرلرین ائشیتمه‌سی‌نین علامتی‌دیر. عزادارلیق و یا دفن مراسیمینی یوخودا گؤرسز آلت شعوروز سیزدن ایستیر افسوس ائتدیگیز شئیی اونوداسیز.

اوت علف: یاشاییش شرطلریزین اینعیکاسیدیر. یاشیل اوت هر شئیین یولوندا اولماسی معناسیندادیر. آما سارالمیش و قوروموش اوت سیزین خوشبخت اولمادیغیزین علامتیدیر. هابئله خسته‌لیک علامتی‌ده اولا بیلر.

اود: ائویزین اود توتماسینی یوخودا گؤرسز، بیری‌نین الیندن چوخ حیرصلی اولدوغوزون علامتیدیر. فقط اؤزوزو یانماقدا گؤسز، بیری باره‌ده کونترول اولنمایان حیسّلریز وار. اولا بیلر اونون الیندن حیرصلنمیسیز و اولا بیلر اونون فراقیندان فیشارداسیز.

دریا: بوش دریانین یوخودا گؤرولمه‌سی، رابطه‌سیز بیر یاشاییشیزین اولماسینی حیسّ ائدیرسیز. ساحیلی یوخودا گؤرمک سعادتیزین الدن گتئمکده اولدوغونو حیسّ ائدیرسیز.

ایسلامی دوشونجه‌ده صادیقه رؤیا: دینی دوشونجه‌لرده یوخو ایلاهی علامتلردن ساییلان، اؤزونده چوخلو دئییلمه‌میش حکایتلر گیزلدن وارلیقدیر. بیری نفسی‌نین اینحیصاریندان چیخیب یوخویا، بیزی او بیری طرفه هیدایت ائدن بیر شئی کیمی باخسا، چوخلو ایشاره‌لر، حکایتلر و هیدایتلر اونا آشکار اولاجاق. ائله بونا گؤره آللاه تعالا یوخونو اؤز آیه‌لریندن بیر کیمی ساییب. اوندا بیر سئری علامتلر و آیه‌لر ده قویوب کی بیزی اونلارا دیقّت یئتیرمگه چاغیریر. محی الدین عربی بن عربی، یوخونو حیکمت ایشیغی ساییب و اونو عینایت اهلی اوچون بیرینجی ایلاهی وحی تلقّیسی بیلیب.

صادیقه رؤیا گله‌جکده عئیناً ایتیفاق دوشه‌جک یوخودور. بو جور یوخولارین ساکیت و شفّاف روحی زمینه‌یه احیتاجی وار. مخصوصاً دال به دال گؤرولدوکلری شراییطده. آما هر حالدا بو جور یوخونون گؤرنی‌نین حتماً پاک و دیندار اینسان اولدوغونو دئمک اولماز. چونکی اولا بیلر رذاییل و پیسلیکلره موبتلا اولماسینا رغماً، خاص دلیللره گؤره گله‌جگین خبرلریله روحی رابیطه‌سی اولا.

ایمام هادی‌نین (ع) یاشاییشی و سیره‌سی: ویلادتدن شهادته

ایمام هادی‌نین (ع) یاشاییشی و سیره‌سی: ویلادتدن شهادته

شیعه عالیملرین هامیسی او حضرتین کمال، فضل، علم و دؤزومو و آیری کمالاتینا تصریح ائدیب و اونو جدّی رسول‌الله (ص) و علی بن ابی طالب (ع) کیمی بوتون یاخشیلیقلارین جامعی ساییبلار و سونّی بؤیوکلری‌ده او حضرتین فضیلتینه تصریح ائدیبلر. دوققوزونجو ایمامین خصوصیّتلریندن بیری، او حضرتین ویلادتی‌نین مودّتلر اوّل شیعه‌لر طرفیندن گؤزلنیلمه‌سی ایدی. ایمام رضا (ع) آتاسی ایمام موسی بن جعفر (ع) و او دا رسول‌الله‌دان نقل ائدیب بویورور: «آتام کنیزلرین اَن یاخشیسی‌نین اوغلونا فدا اولسون. همان «نوبه» اهلی اولان [کنیز]».

ریوایتلره رغماً، شیعه‌لرین اینتیظاری مودّتلرجه یئرینه یئتیشمه‌ییب نیگرانچیلیغا دؤندو. اونلار ایمام رضانین(ع) 45 یاشی ردّ اولدوغونو و او حضرتین اوغلو اولمادیغینی گؤروردولر. اونلار داها چوخ عباسی ظولم سیستمی‌نین او حضرته حمله ائدیب شهید ائتمه‌سیندن قورخوردولار. واقفیه باشچیلاری طرفیندن یاییلان شاییعه‌لر بو نیگرانچیلیقلاری چوخالدیردی. اونلار بئله شاییعه سالیردیلار: ایمام کاظم (ع) دیریدیر و غیبته گئدیب و ایمام رضا (ع) سونسوزدور.

نهایتده هیجری قمری ایلین 195-جی ایلینده رجبین اونوندا گؤزله‌نیلن مولود دونیایا گلدی. تاریخچیلیر او حضرتین ویلادتی ایلی باره‌ده ایجماعلاری وار و فقط آی و گونونده ایختیلاف ائدیبلر.

«خیزران»ین حامیله اولدوغو بللی اولاندان سونرا ایمام موسی بن جعفرین (ع) قیزی، قارداشی ایمام رضایا (ع) نامه یازیب اونو خبردار ائله‌دی. ویلادتدن سونرا حضرت او گئجه‌نی سحره‌دک بالاسی‌نین بئشیگی یانیندا اولوب اونونلا نجوا ائلیردی و ایلاهی علملری اونا اؤیردیردی. ایمام رضا (ع) همن گئجه اؤز بالاسی‌نین ویلادتینی شیعه‌لره خبر وئردی.

شیعه‌لرین سککیزینجی ایمامی، اوغلونون آدینی رسول‌الله‌ین آدینا «محمد» قویدو. او حضرتین کونیه‌سی «ابو جعفر» ایدی و چونکی بئشینجی ایمامین‌دا کونیه‌سی ابوجعفری ایدی تاریخچیلر او حضرتی ایکینجی ابوجعفر آدلاندیریرلار. او حضرتین آیری غیر مشهور کونیه‌سی‌ده «ابو علی»دیر. تاریخ و حدیث کیتابلاریندا او حضرته چوخلو لقبلر ساییبلار، اونلارین مشهورلاری بونلاردیر: "تقی"، "جواد"، "مرضی"، " متوکل"،" متقی"، " زکی"، "متجب"، "مرتضی"، "قانع"، " ربانی عالیم "، "رضی"، "مختار"، "صادق"، "صابر" و "فاضل". هابئله سونّیلر ایچینده «باب‌المراد» لقبینه‌ده مشهوردور. آما او حضرتین اَن مشهور لقبلری "تقی" و "جواد"دیر.

ایمام جواد (ع) 202-جی هیجری ایلینده یئددی یاشیندا ایمامته چاتدی. ایمام جوادین (ع) عؤمرونون بؤیوک قیسمی عباسی خلیفه‌سی مأمونون دؤرونده کئچدی. خلیفه دونیا مالی و مقاملا او حضرتین موقدّسلیگینی آشاغی یئندیرمگه چالیشیردی.

اونون بیرینجی ایشی بو اولدو کی قیزینی او حضرتین عقدینه گتیرسین و توی مراسیمینی ایسرافلی و تؤک-‌داغیتلی ائله‌مکله او حضرتی‌ده بو ایشلرده سهیم گؤرستسین. آما ایمام (ع) اؤز عفیف‌یانا داورانیشی ایله اونون بو ایشینی سونسوز قویدو.

مأمون اؤز پلانلارینی نتیجه‌سیز گؤرنده او حضرتین قتلینه بئل باغلیر و بیر گئجه کئفلی حالدا اونا حمله ائدیر آما مؤعجیزه‌یه بنزر شکیلده ایمام نجات تاپیر.

مأموندان سونراکی خلیفه معتصم‌ده خیلافته چاتاندا، ایمامی بغدادا چاغیریب درباردا گؤز آلتیندا ساخلادی. سارایداکی موباحیثه‌لرده او حضرت، سارایین عالیملرینی مغلوب ائله‌دیگینه گؤره قاضی‌القضات خلیفه یانیندا او حضرتدن سعایت ائله‌دی و خلیفه‌نی اونو شهید ائتمگه راضی سالدی.

معتصم بو دفعه قیزینی او حضرتین اؤلدورمه‌سینه مأمور ائله‌دی. معتصمین قیزی «ام فضل» آتاسیندان آلان زهری اوزومه قاتیب اونونلا ایمام جوادی (ع) زهرلندیردی.

ایمام جواد (ع) 220-جی هیجری قمری ایلین ذی‌قعده‌نین آخیرینده 25 ایل برکتلی عؤمردن سونرا شهادته چاتدی و پاک جسدی کرامتلی جدّی موسی ‌بن جعفرین (ع) مزاری کناریندا بغدادین قریش قبریستانلیغیندا تورپاغا تاپیشیریلدی. بو ایکی کرامتلی‌نین ملکوتی مزارلاری کاظمین آدینا مشهوردور و شیعه‌لرین آمال کعبه‌سیدیر.

اؤولیا‌لارین آللاها سیخ باغلی‌لیغی

اؤولیا‌لارین آللاها سیخ باغلی‌لیغی

بئله بیر باغلی‌لیق مومکوندورمو؟ مومکوندور، بونو تصوّور ائتمک چوخ چتیندیر. اما باجارمادیغین ایشی غئیر اینسانی مومکون حساب ائتمک منطیقه سیغمیر. آللاهدان علم اؤیرنمک اوچون اونو دوشونمگی یول حساب ائدن آدام بو دوشونجه‌دن آیریلا بیلرمی؟ اؤزونو آللاه حضوروندا بیلن آدام اوندان غفلتده قالا بیلرمی؟ بئله اینسان دانیشدیغی سؤزلرده آللاهین راضی‌لیغینی گؤزله‌ییر. بلی، بئله بنده‌لر واردیر. اونلاری تانیماماغیمیز اونلارین یوخلوغونا دلالت ائتمیر. محض اونلارین وارلیغی سببیندن یئر اوزو مرحمته بورونموشدور. حیاتین داوامی اوچون حقیقی اهل بیت (ع) عاشیقلری‌نین وارلیغی موهوم شرط‌دیر.

اؤز عزیزینی الدن وئرمیش آدامین فیکری دایم اونون یانیندا‌دیر. بئله بیر ایتکی‌یه معروض قالمیش اینسان هر هانسی بیر ایشله مشغول اولسا دا عزیزی‌نین فیکریندن آیریلا بیلمیر. آللاهی تانی‌ییب، اونون جمال و جلال صیفت‌لریندن خبردار اولانلار اوچون آللاهدان عزیزی، آللاهدان یاخینی یوخدور. اگر محبّت وارسا، داییم محبوب حاقیندا دوشونمک طبیعی بیر حالدیر. “بقره” سوره‌سی‌نین 165-جی آیه‌سینده اوخویوروق: “ایمان گتیرنلرین آللاها محبّتی داها قووّتلی‌دیر.”

آللاهدان دیله‌مک، اهل بیتین (ع) گؤستریش‌لریندن ایستیفاده ائتمک و اونلارا باغلانماقلا قلبیمیزی آللاهین معریفت و محبّت نورو ایله ایشیقلاندیرا بیلریک. اگر بئله بیر سعادت نصیبیمیز اولسا و قلبیمیزده آللاها محبّت یارانسا اونو داییم خاطیرلاماق‌دا چتین اولماز.

شئیخ انصاری‌دن بیر خاطره

آللاهین حقیقتاً اونو سئون بنده‌لری واردیر. اونلار بو سئوگینی هئچ نه ایله دگیشمزلر. بئله‌لری آللاهلا اونسیّت اوچون فورصت آختاریرلار. مرحوم شئیخ انصاری حاقیندا بو مؤوضوعدا صؤحبتلر چوخدور. ایستی بیر یای گونو منزیله داخیل اولان شئیخ سو ایسته‌ییر. شئیخ اوچون زیرزمیدن سرین سو گتیرمگه گئدیرلر. شئیخ سو گلنه‌دک ایکی رکعت ناماز قیلماق قرارینا گلیر. او نامازا باشلایاندان سونرا سویو گتیریب یانینا قویورلار. نجفین 50 درجه ایستی‌سینی، شئیخین یورغونلوغونو و قارشی‌سینداکی سرین سویو تصوّور ائدین. او ایسه سویو گؤزله‌مک اوزینده نامازا باشلاییر و نامازدا قورآنین اوزون سوره‌لریندن بیرینی اوخویور. نامازی بیتیریب آرتیق ایستی‌سی دوداق یاندیران سودان بیر قورتوم ایچیب آیاغا قالخیر. بلی! شئیخ انصاری کیمیلر اؤز محبوبلاری ایله گؤروش اوچون فورصت آختاریر و نامازدان فئیض آلیرلار. سوسوزلوغو اونوتدوران بیر لذّت! بوتون بونلار حقیقتدیر؛ آللاهلا اونسیتدن فایدالانمیش بؤیوک اینسانلار حاقیندا حقیقت! اصلینده ریساله‌لری و “مکاسیب”ی ایله تانیش اولدوغوموز شئیخ انصاری‌نین معنوی عالمیندن بیر او قدر ده خبردار دئییلیک. بئله بیر معنویّاتدان پای آلماق اوچون آللاها دوعا ائدک. بئله اولسا عؤمروموزون قدرینی بیلر، اهل بیت (ع) یولو ایله آللاها یاخینلاشار و اونلارین شفاعتینه ناییل اولاریق.

Övliyaların Allaha sıx bağlılığı

Belə bir bağlılıq mümkündürmü? Mümkündür, bunu təsəvvür etmək çox çətindir. Amma bacarmadığın işi qeyri-insani mümkün hesab etmək məntiqə sığmır. Allahdan elm öyrənmək üçün Onu düşünməyi yol hesab edən adam bu düşüncədən ayrıla bilərmi? Özünü Allah hüzurunda bilən adam Ondan qəflətdə qala bilərmi? Belə insan danışdığı sözlərdə Allahın razılığını gözləyir. Bəli, belə bəndələr vardır. Onları tanımamağımız onların yoxluğuna dəlalət etmir. Məhz onların varlığı səbəbindən yer üzü mərhəmətə bürünmüşdür. Həyatın davamı üçün həqiqi Əhli-beyt (ə) aşiqlərinin varlığı mühüm şərtdir.

Öz əzizini əldən vermiş adamın fikri daim onun yanındadır. Belə bir itkiyə məruz qalmış insan hər hansı bir işlə məşğul olsa da əzizinin fikrindən ayrıla bilmir. Allahı tanıyıb, Onun camal və cəlal sifətlərindən xəbərdar olanlar üçün Allahdan əzizi, Allahdan yaxını yoxdur. Əgər məhəbbət varsa, daim məhbub haqqında düşünmək təbii bir haldır. “Bəqərə” surəsinin 165-ci ayəsində oxuyuruq: “İman gətirənlərin Allaha məhəbbəti daha qüvvətlidir.”

Allahdan diləmək, Əhli-beyt (ə) göstərişlərindən istifadə etmək və onara bağlanmaqla qəlbimizi Allahın mərifət və məhəbbət nuru ilə işıqlandıra bilərik. Əgər belə bir səadət nəsibimiz olsa və qəlbimizdə Allaha məhəbbət yaransa Onu daim xatırlamaq da çətin olmaz.

Şeyx Ənsaridən bir xatirə

Allahın həqiqətən Onu sevən bəndələri vardır. Onlar bu sevgini heç nə ilə dəyişməzlər. Belələri Allahla ünsiyyət üçün fürsət axtarırlar. Mərhum Şeyx Ənsari haqqında bu mövzuda söhbətlər çoxdur. İsti bir yay günü mənzilə daxil olan Şeyx su istəyir. Şeyx üçün zirzəmidən sərin su gətirməyə gedirlər. Şeyx su gələnədək iki rükət  namaz qılmaq qərarına gəlir. O namaza başlayandan sonra suyu gətirib yanına qoyurlar. Nəcəfin 50 dərəcə istisini, Şeyxin yorğunluğunu və qarşısındakı sərin suyu təsəvvür edin. O isə suyu gözləmək əvəzində namaza başlayır və namazda Quranın uzun surələrindən birini oxuyur. Namazı bitirib artıq istisi dodaq yandıran sudan bir qurtum içib ayağa qalxır. Bəli! Şeyx Ənsari kimilər öz məhbubları ilə görüş üçün fürsət axtarır və namazdan feyz alırlar. Susuzluğu unutduran bir ləzzət! Bütün bunlar həqiqətdir; Allahla ünsiyyətdən faydalanmış böyük insanlar haqqında həqiqət! Əslində risalələri və “Məkasib”i ilə tanış olduğumuz Şeyx Ənsarinin mənəvi aləmindən bir o qədər də xəbərdar deyilik. Belə bir mənəviyyatdan pay almaq üçün Allaha dua edək. Belə olsa ömrümüzün qədrini bilər, Əhli-beyt (ə) yolu ilə Allaha yaxınlaşar və onların şəfaətinə nail olarıq.

هانسی نامازا تؤوبه دوشور؟

هانسی نامازا تؤوبه دوشور؟

صؤحبتیمیزین بو حیصه‌سینه قدر قئید ائتدیگیمیز صیفت‌لردن اوستون‌لری‌ده واردیر. بیزیم عبادت بیلیب کؤنول وئردیگیمیز ایشلری اؤزو اوچون گوناه حساب ائدنلر ده وار. یاخشی عمل‌لر سیراسیندا بیرینجی یئرده دوران ناماز حاقیندا بویورولور: “ناماز دینین سوتونودور” (“بحارالاانوار”، ج.82.) گؤره‌سن، بو صیفت بوتون نامازلارامی شامیلدیر؟ اؤولیا‌لار دیقت و صمیمیتله قیلینمامیش نامازی اؤزلری اوچون گوناه بیلیب بئله نامازا تؤوبه ائتمیش‌لر. گونوموز 24 ساعتدن عبارت اولسا دا، عادتاً، قیلدیغیمیز نامازلار اوست-اوسته هئچ بیر ساعت ده داوام ائتمیر. ان اساسی ایسه اکثر اینسانلار ناماز حالیندا دیقّت و صمیمیّتدن فایدا‌لانا بیلمیرلر.

اگر ناماز آللاهلا صؤحبتدیرسه، بو صؤحبت زامانی هانسی اساسلا باشقا ایشلر باره‌سینده دوشونمک اولار؟! آللاهلا دانیشارکن دیقّتین یایینماسی ادبسیزلیک‌دیر. اگر سیزینله صؤحبت ائدن بیر شخص اوزونو باشقا طرفه توتارسا، بونو نئجه قیمتدندیررسینیز؟ ناماز زامانی دیقّتین آللاهدان غئیری بیر ایستیقامته یؤنلدیلمه‌سی اونا آرخا چئویرمگه برابردیر. آللاه جیسم اولمادیغیندان اونا جیسماً یوخ، روحاً اوز توتماق ضروریدیر. بئله نامازی دینین سوتونو حساب ائتمک اولارمی؟

اینسانی دیگر جانلی‌لاردان فرقلندیرن اونون دیقتلی اولماسیدیر. دانیشانا دیقت گؤسترمه‌ییب آرخا چئویرمک حیوانلارا مخصوص خصوصیتدیر. حضرت پیغمبر (ص) بویورور: “ناماز زامانی آللاهدان غئیری‌سینی دوشونن کس حیوانا چئوریلمکدن قورخمورمو؟” (“بحارالانوار”، ج.84.) اوجا مقام صاحیبلری اولانلار عیبادت زامانی دیقتلی اولار، فیکیرلرینی آللاها یؤنلدرلر. “ناماز، دوعا، قورآنا مشغول اولارکن فیکریم هارادایدی” دئیه دوشونر، هر زامان نوقصانا یول وئردیکلری اوچون تؤوبه ائدرلر.

البته کی، چوخلاری‌نین سویّه‌سی دئییلندن آشاغیدیر. اینسانین اؤولیا‌لار حاقیندا دوشونمه‌سی اونو اؤز نوقصانلی عیبادتینه گؤره خجالت چکمگه وادار ائدیر. بیر دفعه ایکی رکعت گئجه نامازی قیلماقلا اینسان نئجه قودرت‌لنه بیلر؟! اؤولیا‌لار گوناها یوخ، ناقص عیبادته خاطیر تؤوبه ائدیرلرسه، گوناهکارلار نه اوچون تؤوبه ائتمه‌مه‌لی‌دیرلر؟! اؤولیا‌لارا بنزه‌مک اوچون آللاهدان یاردیم ایسته‌یَک. اهل بیت (ع) یولونو گئتمک اونلارا اوخشاماق اوچون چالیشماق دئمکدیر. حضرت علی (ع) بویورور: “عالی مقاما قودرتینیز اولماسا دا، حرامدان چکینمگینیزله، اؤزونوزه نظارتله بیزه یاخینلاشین” (“نهج‌البلاغه”، 45-جی مکتوب.)

اونلارا اوخشاماغا چالیشاق! اهل بیتین (ع) وارلیغیندان خبردار اولان اینسان اهل بیت (ع) روحیه‌سینی دادماق اوچون آللاهدان یاردیم ایستمه‌لیدیر. نفسین حساب مرتبه‌لریندن بیری آللاهدان غئیری‌سینی دوشونمگین گوناه حساب اولونماسیدیر. هر حالدا، اؤولیا‌لار بئله‌دیر. گوناهکارلار اوچونسه نامازدا آللاهدان غئیری‌سینی دوشونمک ده بیر گوناهدیر.

البته کی، اؤولیا‌لار اوچون‌ده درجه‌لر واردیر. حتّا پیغمبرلر ده عئینی بیر درجه‌ده دئییل‌دیر. “بقره” سوره‌سی‌نین 253-جو آیه‌سینده بویورولور: “بعضی پیغمبرلری او بیری‌لریندن اوستون ائتدیک.” همیشه اؤزونو آللاه حضوروندا حیس ائدن اؤولیا‌لار اونا دیقت‌سیزلیگی گوناه حساب ائدیرلر. بیز ایسه ائله گومان ائدیریک کی، یالنیز ناماز واختی آللاهین حضوروندا اولوروق. باشقا واختلاردا ایسه ائو، ایش، درس، اؤولاد حاقیندا دوشونوروک. نامازدان باشقا واختلاردا دوشونمک فیکریمیز ده اولمور. ایمام خمینی (ره) ایسه “عالم آللاهین حضورودور” بویوراردی. قورآن کریمده بئله دوشونن اؤولیا‌لار حاقیندا بویورولور: “هئچ بیر موعامیله و تیجارت اونلاری آللاهین ذکریندن آییرماز.” بو چوخ عالی بیر مقامدیر. حتّا درس گئدیشینده آللاهین ذکریندن آیریلمایان روحانیلر واردیر.

Hansı namaza tövbə düşür?

Söhbətimizin bu hissəsinə qədər qeyd etdiyimiz sifətlərdən üstünləri də vardır. Bizim ibadət bilib könül verdiyimiz işləri özü üçün günah hesab edənlər də var. Yaxşı əməllər sırasında birinci yerdə duran namaz haqqında buyurulur: “Namaz dinin sütunudur” (“Biharül-ənvar”, c.82.) Görən, bu sifət bütün namazlaramı şamildir? Övliyalar diqqət və səmimiyyətlə qılınmamış namazı özləri üçün günah bilib belə namaza tövbə etmişlər. Günümüz 24 saatdan ibarət olsa da, adətən, qıldığımız namazlar üst-üstə heç bir saat da davam etmir. Ən əsası isə əksər insanlar namaz halında diqqət və səmimiyyətdən faydalana bilmirlər.

Əgər namaz Allahla söhbətdirsə, bu söhbət zamanı hansı əsasla başqa işlər barəsində düşünmək olar?! Allahla danışarkən diqqətin yayınması ədəbsizlikdir. Əgər sizinlə söhbət edən bir şəxs üzünü başqa tərəfə tutarsa, bunu necə qiymətdəndirərsiniz? Namaz zamanı diqqətin Allahdan qeyri bir istiqamətə yönəldilməsi Ona arxa çevirməyə bərabərdir. Allah cism olmadığından Ona cismən yox, ruhən üz tutmaq zəruridir. Belə namazı dinin sütunu hesab etmək olarmı?

İnsanı digər canlılardan fərqləndirən onun diqqətli olmasıdır. Danışana diqqət göstərməyib arxa çevirmək heyvanlara məxsus xüsusiyyətdir. Həzrət Peyğəmbər (s) buyurur: “Namaz zamanı Allahdan qeyrisini düşünən kəs heyvana çevrilməkdən qorxmurmu?” (“Biharül-ənvar”, c.84.) Uca məqam sahibləri olanlar ibadət zamanı diqqətli olar, fikirlərini Allaha yönəldərlər. “Namaz, dua, Qurana məşğul olarkən fikrim haradaydı” deyə düşünər, hər zaman nöqsana yol verdikləri üçün tövbə edərlər.

Əlbəttə ki, çoxlarının səviyyəsi deyiləndən aşağıdır. İnsanın övliyalar haqqında düşünməsi onu öz nöqsanlı ibadətinə görə xəcalət çəkməyə vadar edir. Bir dəfə iki rükət  gecə namazı qılmaqla insan necə qüdrətlənə bilər?! Övliyalar günaha yox, naqis ibadətə xatir tövbə edirlərsə, günahkarlar nə üçün tövbə etməməlidirlər?! Övliyalara bənzəmək üçün Allahdan yardım istəyək. Əhli-beyt (ə) yolunu getmək onlara oxşamaq üçün çalışmaq deməkdir. Həzrət Əli (ə) buyurur: “Ali məqama qüdrətiniz olmasa da, haramdan çəkinməyinizlə, özünüzə nəzarətlə bizə yaxınlaşın” (“Nəhcül-bəlağə”, 45-ci məktub.)

Onlara oxşamağa çalışaq! Əhli-beytin (ə) varlığından xəbərdar olan insan Əhli-beyt (ə) ruhiyyəsini dadmaq üçün Allahdan yardım istəməlidir. Nəfsin hesab mərtəbələrindən biri Allahdan qeyrisini düşünməyin günah hesab olunmasıdır. Hər halda, övliyalar belədir. Günahkarlar üçünsə namazda Allahdan qeyrisini düşünmək də bir günahdır.

Əlbəttə ki, övliyalar üçün də dərəcələr vardır. Hətta peyğəmbərlər də eyni bir dərəcədə deyildir. “Bəqərə” surəsinin 253-cü ayəsində buyurulur: “Bəzi peyğəmbərləri o birilərindən üstün etdik.” Həmişə özünü Allah hüzurunda hiss edən övliyalar Ona diqqətsizliyi günah hesab edirlər. Biz isə elə güman edirik ki, yalnız namaz vaxtı Allahın hüzurunda oluruq. Başqa vaxtlarda isə ev, iş, dərs, övlad haqqında düşünürük. Namazdan başqa vaxtlarda düşünmək fikrimiz də olmur. İmam Xomeyni (r) isə “aləm Allahın hüzurudur” buyurardı. Qurani-Kərimdə belə düşünən övliyalar haqqında buyurulur: “Heç bir müamilə və ticarət onları Allahın zikrindən ayırmaz.” Bu çox ali bir məqamdır. Hətta dərs gedişində Allahın zikrindən ayrılmayan ruhanilər vardır.

اؤولیا‌لارین عیبادته باخیشی

اؤولیا‌لارین عیبادته باخیشی

ایمانین آشاغی مرتبه‌سینده اولان بنده‌لر واجیب عمل‌لرین ایجراسی و حراملاردان چکینمک اوچون آللاهدان یاردیم ایستمه‌لی‌دیرلر. آما ائله بنده‌لر ده واردیر کی، اونلار بو مسأله‌ده داها درین باخیشا مالیکدیرلر. اونلارین حسابی‌دا عادی اینسانلارین حسابیندان فرقلنیر. اونلار حراما قطیاً یول وئرمیر، تصادوفاً شوبهه‌لی مسأله‌لرده بودره‌ییرلر. حرامدان اوزاق اولان بو اینسان‌لار معنا‌سیز، لغو ایشلرینه گؤره ناراحات اولورلار. بئله‌لری آخیرت‌لری اوچون فایدا‌سیز ایشلردن کنارلاشماغا چالیشیرلار.

بیز ائله دوشونوروک کی، واجیب و موستحب (بَیَنیلمیش) عمل‌لر محدوددور و اکثر عملیمیز موباح (نه واجیب، نه حرام، نه موستحب، نه ده مکروه اولمایان عادی عمل‌لر) صینفینه عاییددیر. هانسی کی، بو عمل‌لر ده هانسیسا بیر باخیمدان ایکینجی درجه‌لی واجیب اولا بیلر. بو ایکینجی درجه‌لی واجیب‌لری‌ده نظره آلساق، عموماً واجیب ایشلرین ایجراسی اوچون عؤمروموز آزلیق ائدر. مثلاً، اؤز اطرافینداکیلارین سوآل‌لارینی جاوابلاندیرماق اوچون روحانی‌یه 24 ساعت آزلیق ائده بیلر. ایندی اؤزونوز موعیّن‌لشدیرین کی، بشریّتی اهلی-بئیت (ع) معاریفی ایله تانیش ائتمک اوچون نه قدر واخت لازیمدیر. “نساء” سوره‌سی‌نین 58-جی آیه‌سینده بویورولور: “آللاه سیزه امر ائدیر کی، امانت‌لری صاحیب‌لرینه قایتاراسینیز.”

اهلی-بئیت (ع) معاریفی روحانی‌لرین الینده امانتدیر. بو امانتین صاحیبی ایسه بشریتدیر. روحانی‌لر یالنیز بو وظیفه‌لرینه لازیمی دیقّت گؤسترسه‌لر، هئچ بیر موستحب ایشه واخت قالماز. دیقّتلی، درین باخیشا مالیک اینسانلار واجیب و موستحب اولمایان ایشه گؤره تؤوبه ائدیرلر. چونکی آللاه واختینی بوش کئچیرنلری سئومیر. بو اینسانلار گونون سونوندا حرام ایش گؤرمه‌دیکلرینی نظره آلیب راحاتلاندیقلاری کیمی، بوش کئچیردیکلری واختا گؤره‌ده تأسوف ائدیرلر. اونلار نه‌یه باخدیقلارینی، نه دانیشدیقلارینی، نه ائشیتدیکلرینی بیر-بیر خاطیرلایا‌راق عمل‌لرینده نوقصان آختاریرلار. فایداسینا امین اولمادیقلاری هر بیر ایش اونلارا سیخینتی گتیریر.

آتنده 15 مسجید اینشا ائدیله‌جک

آتنده 15 مسجید اینشا ائدیله‌جک

موناقیصه باشا چاتدیقدان درحال سونرا یونان پایتختینده مرکزی مسجیدین اینشاسینا باشلانیلا‌جاق

یونانین پایتختی آتن شهری‌نین شهرداری «یورقو کامینیس» موسلمانلارین عیبادت شرایطلری‌نین یاخشیلاشدیریلماسی ایقداملار چرچیوه‌سینده پایتختده 15 مسجیدین اینشا اولوناجاغینی دئییب. «آذری‌موسلیمز»ین وئردیگی خبره گؤره کامینیس، آتنده مرکزی مسجیدین اینشا ائدیلمه‌سی مقصدیله یاخین گونلرده موناقیصه کئچیریلجگینی بیلدیرَ‌رَک، عبادت ائوینده 500-دک موسلمانین ناماز قیلا بیلجگینی قئید ائدیب. آتن شهرداری مرکزی مسجیدین ایستیفاده‌یه وئریلمه‌سی ایله غیر قانونی فعالیِت گؤسترن عیبادت مکانلاریندا قایدا-قانون یارادیلاجاغینی بیلدیریب. معلومات اوچون دئیَک کی، پایتخت آتنده‌کی مسجیدده میناره اوجالدیلماسی نظرده توتولماییب

Afinada 15 məscid inşa ediləcək

Tender başa çatdıqdan dərhal sonra Yunanıstan paytaxtında mərkəzi məscidin inşasına başlanılacaq

   Yunanıstanın paytaxtı Afina şəhərinin meri Yorqo Kaminis müsəlmanların ibadət şəraitlərinin yaxşılaşdırılması tədbirləri çərçivəsində paytaxtda 15 məscidin inşa olunacağını deyib. "Yeni Şərq"-in Azerimuslims-ə istinadən verdiyi xəbərə görə Kaminis Afinada mərkəzi məscidin inşa edilməsi məqsədilə yaxın günlərdə tender keçiriləcəyini bildirərək, ibadət evində 500-dək müsəlmanın namaz qıla biləcəyini qeyd edib. Afina meri mərkəzi məscidin istifadəyə verilməsi ilə qeyri-qanuni fəaliyyət göstərən ibadət məkanlarında qayda-qanun yaradılacağını bildirib. Məlumat üçün deyək ki, paytaxt Afinadakı məsciddə minarə ucaldılması nəzərdə tutulmayıb

گؤزل اخلاق؛ ایسلامی حیاتین محوری

گؤزل اخلاق؛ ایسلامی حیاتین محوری

ایسلام دینی حیاتین محورینی گؤزل و سئویملی اخلاق تانیتدیریب. ائله بونا گؤره‌ده قورآندا حضرت محمد (ص)بوتون اینسانلار اوچون اخلاق نمونه‌سی تانیتدیریلیب.

ایسلام، حیاتین بوتون آنلارینا و مرحله‌لرینه اخلاقی تعلیملری وار. اخلاق و اونون بوداقلاری باره‌ده چوخلی روایتلر و آیه‌لر وار. او جومله‌دن قورآن کریم قلم سوره‌سی‌نین دؤردونجو آیه‌سینده بویورور: «ائی محمد (ص) سنین گوجلو و بؤیوک اخلاقین وار». هابئله احزاب سوره‌سی‌نین ایرمی بیرینجی آیه‌سینده بویورور: «پیغمبر، سیزین اوچون یاخشی اولگو و نمونه ساییلیر».

هر موسلمانا نَبَوی اخلاقی تانییب او حضرتین سیره‌سینی اوخویوب اونلار بویوران زادلارا عمل ائله‌مه‌سی و خودبینلیک، تکبّور، یالان کیمی اخلاقسیزلیقلاردان اوزاق اولماسی واجیبدیر.

اخلاق هر جامیعه‌یه واجیب اولان ملزمه‌لردن ساییلیر. اونون واجیبلیگینه اوچ سبب سایماق اولار:

- فردین روحی ساکینلیگی

- ایجتیماعی ساکینلیک

- ایلاهی مطلوب کمالا چاتماق

اخلاق، روحوموزو ساغلاملادیر و حیاتین اَن گؤزل شکلینی بیزه اؤیرَدیر. اخلاق، رذیلتلری بیزه تانیتدیریب اونلاردان اوزاق گزمگی بیزه گؤستریر. اخلاقدا روحی صحّتیمیز رعایت اولوب ساکینلیک حیسّی بیزی بورویور.

اخلاقین ایجتیماعی فایدالاری‌دا آز دئییل. غیبت ائله‌مه‌ین اینسان، پخیللیک ائله‌مه‌ین اینسان اؤزو ساکینلیکده اولماقدان علاوه، جامیعه‌نین‌ده ساکینلیک و تمیزلیگینه کؤمک ائدیر.

آما اخلاقین اَن موهیم فایداسی، اینسانین آللاه وئرگی استعدادلاری‌نین چیچکلنمه‌سیدیر. اینسان یاخشی عمللری فقط آللاها گؤره ائله‌سه، داها کیریخماق احتیمالی قالماز و بوتون ایشلری دوز یؤنه یؤنه‌لر. بیر اینسانین اخلاقی بو سطحده اولورسا او، کمالا طرف اوجالار و اینسان خیلقتی‌نین هدفی تحقّوق تاپار.

ایکی اخلاقی حدیث

پیغمبر بویوروب: «یاخشی اخلاق، گونش بوزو اریدن کیمی، گوناهی اریدر. پیس اخلاق‌دا بالی دوز فاسید ائدن کیمی، عمل‌لری آرادان آپارار. (دیلمی‌نین ارشاد القلوبی ، ص 133)

ایمام باقر (ع) بویوروب: « قیامت گونو منه اَن یاخین فرد، هامیدان چوخ دوز دانیشان، امانتی یاخشی ساخلاییب تحویل وئریب عهدینه وفالی اولان و اخلاق باخیمیندان هامیدان یاخشی اولان شخصدیر».

(مفیدین امالی‌سی، مفید، ص 41)

افلاطونون اخلاق نظریه‌سی؛ سعادت آختاریشیندا

افلاطونون اخلاق نظریه‌سی؛ سعادت آختاریشیندا

افلاطونون اخلاق نظریه‌سی سعادت آختاریشینا دایانیر. اینسانین حقیقی سعادتینی داشییان خئیره هیدایت اولوب. افلاطونا گؤره اخلاق سیاست شاخه‌لریندن ساییلیر. او ایجتیماعی عدالتده آختاریشدان سونرا اخلاقین ایکینجی تعبیری، شخصی عدالته دیقّت یئتیریب. افلاطونا گؤره دَیَر اوچ زاددان آرتیق دئییل:

1. گؤزللیک  2. عدالت  3. حقیقت

بونلارین اوچونون‌ده بیرلشدیرنی خئیر و یاخشیلیق اولوب بو اوچ معنا خئیرین آچیقلانمیش معناسیدیر.

افلاطون بعضآ اخلاقی «گؤزللیک» مقوله‌سیندن بیلیر و بعضاً «عدالت» مقوله‌سیندن ساییر.

«اخلاق گؤزللیک مقوله‌سیندندیر» دئیَنده منظورو گول کیمی حیسّی گؤزللیکلر دئییل بلکه منظورو گؤزل روحدان آسیلی اولان اینسان عملی‌نین گؤزللیگیدیر.

اینسان داخیله باخاندا ایشلری ایکی یئره بؤلور: گؤزل و چیرکین، یاخشی و پیس. بو تقسیمده‌ده شکّ ائله‌مه‌ییب یاخشیله پیسی سئچمکده دلیله احتیاجی دویمور.

بو نظریه ایسلامی موتکلّیملرین مطرح ائله‌دیکلری «ذاتی حوسن و قوبح»‌دیر. بو سؤزده گؤزللیگین مرکزی اینسان رفتاریدیر. آما افلاطون اونو اخلاق محوری بیلدیگی گؤزللیک روحدادیر. دئمک اولار روحون گؤزللیگی بوتون استعدادلاردان لازیم اولان حدّده ایستیفاده ائله‌مکده‌دیر. حیاتین نوختاسینی غریزه‌لرین بیرینه تاپیشیرماماق لازیمدیر. چونکی اینساندا شهویّه، غضبیّه، حب ذات، مقام و مال سئوگیسی وار. بو غریزه‌لرین آراسیندا تعادول یاراتماقلا روحا گؤزللیک وئرمک لازیمدیر. نتیجه‌ده بیر سری فضاییله چاتماق و رذاییلدن اوزاق اولماق.

بو نوع گؤزللیگی عدالت‌ده آدلاندیرماق اولار، اونو داخیلی غریزه‌لرین تعادولو کیمی تفسیر ائتمک شرطیله، نه اینکی برابرلیک و حقّی حق صاحیبینه وئرمک معناسیندا.

افلاطون فضاییلی کسب ائله‌مکده معریفتین رولونا تأکید ائله‌مکله، اخلاقی معریفتی «موثول» واسیطه‌سیله تؤره‌نن ایشیق شوعاسی کیمی بیلیردی کی بوتون محدود خئیرلرین منبعی ساییلیر.

«خئیر میثالی»نی تانیماق بیزی خئیرین جورئیّاتی باره‌ده قضاوته ایمکان وئره‌جک. اونون باخیشیندا «شرّ» جهالت نتیجه‌سیدیر و ائله بونا گؤره اعتیقادی واریدی اینسانلاری ایکی موضوعدا تعلیم وئرمک لازیمدیر؛ بیر طرفدن فاضیله ایشلری اؤیرنه‌لر و آیری طرفدن عقل و ذهنلرینی فلسفه و ریاضیّاتلا تربیت ائده‌لر. طلب اولان معاریفی اؤیرنه بیلمه‌ین اینسانلار دا حیکمت اهلیندن تقلید ائتمه‌لیدیلر.

افلاطونون نظرینه اینسانین اوچ قوّه‌سی وار و هر بیریله موتناسیب بیر فضیلت وار:

1. شهوانی قوّه کی اونون فضیلتی اعتیدال‌دیر. 2. روحانی قوّه کی اونون فضیلتی شوجاعتدیر. 3. عقلانی قوّه کی اونون فضیلتی حیکمتدیر.

افلاطون روحون اوچ بؤلومونو «فاضیله شهر»ین اوچ بؤلومونه تای بیلیردی. اونون نظرینجه بو اوچ فضیلت بیر سیستمین جوزءلری ساییلیر و بو سیستمده هر بیری‌نین اؤز ایشی وار.

شوجاعت، موقاویمت و روحون مطلوب وضعیّتینده اولماسینی عؤهده‌سینه آلیب، اینسانی غیر معقول قورخولارا جومماقدان ساخلار. اعتیدال، شهوانی قوّه‌لری تنظیمه سالیب محدودلاشدیریر. حیکمت، روحون عقلانی بؤلومونه موناسیب معریفت وئریب روحون آیری ایکی بؤلومون واسیطه‌سی ایله حیمایت اولار.

افلاطون، فضاییلی بیر-بیرندن آیری بیلمکله برابر سقراط کیمی اونلارین بیرلیگینه‌ده اینانیردی. «حیکمت» فضیلتیندن آسیلی اولان خئیره معریفت تاپماق، تکجه اؤ بیری ایکی بؤلومو ایطاعته مجبور ائلیه بیلن شخصه ایمکانلیدیر. بئله‌لیکله فضیلتلر ماهیّتاً آیری اولسالار دا بیر شخصده یا هامیسی وار و یا هئچ بیری یوخدور.

افلاطونون بو نظریه‌سینده اولان موثبت نظریه و موسلمان عالیملری‌نین هامیسی‌نین قبول ائله‌دیگی نوقطه، اعتیدال مسأله‌سیدیر.

والدینین و اوشاقلارین دونیا گؤروشو

والدینین و اوشاقلارین دونیا گؤروشو

ایسلام، اوشاقلارین هر یاشینا موناسیب دقیق تربیت برنامه‌سی وئریر. اوشاغین شخصیّتینده اثر قویان عامیللرین بیری اونون والدینی‌نین حیاتا اولان باخیشلاریدیر. آتا آنا صاحیب اولدوقلاری دونیا گؤروشو اساسیندا اوشاقلارلا داورانیرلار. ایسلام چالیشیب آتا آنانین دونیا گؤروشونو هیدایت ائدیب اونلاری دوزگون مسیرده یئرلشدیرسین. ایسلامین آتا آنایا واجیب بیلدیگی بیر مقام اونلارین اوشاقلارین بیر پارا حقلره صاحیب اولماقلارینی بیلمکلریدیر. بعضی ریوایتلره اساساً آتا آنا اوشاقلارین حقلری قارشیسیندا تسلیم اولمالیدیرلار. پیغمبر اکرم (ص) بویورور: « آتانین حقلرینی رعایت ائله‌مک اوشاغا واجیب اولدوغو کیمی، آتایا اوشاغی‌نین حقلرینی رعایت ائله‌مک واجیبدیر». بونا گؤره آتا آنا اوشاقلارلا سئودیکلری هر رفتاری ائده بیلمزلر.

آیری طرفدن ایسلام اوشاغین موختلیف یاشلاردا تربیتی اوچون دقیق برنامه‌سی وار. ایسلاما گؤره اوشاغین تربیتی عیبادت ساییلیر. هر کیم اوشاغین وضعیّتینی یاخشیلاشدیرماق اوچون کیچیک بیر ایش‌ گؤرسه‌ده اَن بؤیوک معنوی اجرلر اونو گؤزلور.

والدینین تربیتی باخیشلاری ائله اولمالیدیر کی اوشاغا ایمانی تربیت وئره. اوشاقلارین یاشلارینا موناسیب ایسلامی رفتارلاری اونلارا اؤیرتمه‌لیدیر. اوندا اینسان سئوَرلیگی، ایمان، صداقت، اؤزونه اینانماق، عیبادته علاقه، اوروج نامازا علاقه و آللاها سئوگینی آرتیرمالیدیلار. بو ایشلر اوشاغی بوتون اینحیرافلار موقابیلینده بیمه ائلر.

نفس حسابی‌نین مرحله‌لری * nəfs hesabının mərhələləri

نفس حسابی‌نین مرحله‌لری * nəfs hesabının mərhələləri

نفسین حسابی او قدر موهوم مسئله‌دیر کی، بو موضوعیا کیتابلار حصر ائدیلمیشدیر. بو باره‌ده کیفایت قدر آیه و روایتلر مؤوجوددور. اخلاق کیتابلاریندا وئریلمیش گؤستریشلر اینسانلارین بو ساحه‌ده تکامولو اوچون اولدوقجا فایدا‌لیدیر. نفسین حسابی اوچون دؤرد مرحله موعیّنلشدیریلمیشدیر: موشاریطه، موراقیبه، موحاسیبه و موعاتیبه. بیرینجی مرتبه‌ده اینسان اؤزو ایله شرط کسیر کی، بو گون وظیفه‌لرینی تام یئرینه یئتیره‌جک و گوناهلاردان چکینه‌جکدیر. ایکینجی مرحله‌ده اینسان وئردیگی عهدلری پوزماماق اوچون بوتون عمل‌لرینی نظارت آلتینا آلیر. اوچونجو مرحله گونون سونوندا بوتون عمل‌لرین حساب-کیتابیندان عیبارتدیر. دؤردونجو مرحله‌ده اینسان بوراخدیغی نوقصانلارا گؤره اؤزونو تنبئه ائدیر و بونون اوچون موعیّن ایشلر گؤرور. مثلاً، نؤوبتی گون یا اوروج توتماغی، یا صدقه وئرمگی، یا قورآن اوخوماغی، یا دا باشقا بیر خئییرلی ایشی اؤزونه واجیب ائدیر. بو مرحله‌لرین اَن اهمیتلیسی موحاسیبه‌دیر. اگر اینسان اؤز یاخشی و پیس عمل‌لرینی تام دقیقلیکله قیمت‌لندیرمگه موّفّق اولارسا، آللاهین یاردیمی ایله نوقصانلاری آرا‌دان قالدیرماغا دا موّفّق اولار.

بعضی موهوم نوقطه‌لر

1. گوناهدان چکینمک: اینسان گوناه باره‌ده دریندن دوشونمه‌لی و اونون ماهیّتینی دریندن درک ائتمه‌لیدیر. اعتیقادیمیزا اساساً، آللاه بیزی یاراتمیش، یاخشی و پیس یولو تانیتدیرماقلا هانسینی سئچمگی اؤز ایختیاریمیزدا قویموشدور. اینانیریق کی، بو دونیا‌دان سونرا باشقا بیر عالم‌ده وار و اورادا اینسان یاخشی عمل‌لری‌نین موکافاتینی و پیس عمل‌لری‌نین جزاسینی آلا‌جاقدیر. بو اینام سببیندن اینسان اؤز عؤمور سرمایه‌سیندن لازیمینجا ایستیفاده ائتمه‌لیدیر. بیز بو دونیایا ایمتحان اولونماق، اؤزونو تربیه مرحله‌لرینی کئچیب، کامیل‌لیگه چاتماق اوچون گلمیشیک. عؤمرون نتیجه‌سی ا‌بدی جنّت و یا جهنمدیر.

اینسانین دونیا حیاتی کؤرپه‌نین آنا بطنینده‌کی حیاتینا بنزیر. کؤرپه آنا بطنینده دوققوز آی قالماقلا دونیا حیاتینا حاضیرلاشدیغی کیمی، بیزیم‌ده بو قیسا دونیا حیاتیمیز ابدی بیر حیات اوچون حاضرلیقدیر. ساده‌جه، آنا بطنینده‌کی کؤرپه‌دن فر‌لی اولا‌راق، بیزیم دونیا‌داکی تکامولوموز اؤزوموزدن آسیلیدیر. ائله‌جه‌ ده، کؤرپه‌نین گله‌جگی، دونیا حیاتی اؤز مودتّینه گؤره بیزیم گئده‌جگیمیز آخیرت حیاتی ایله موقاییسه اولونا بیلمز. دین دونیانی اؤزونو تربیه مکانی کیمی تانیتدیریر. اینسان بو مکاندا ابدی حیات اوچون حاضیرلیق گؤرمه‌لیدیر. دونیا حیاتینا بو نوققطه نظردن باخانلار هر دقیقه‌سینی گله‌جک آخیرت دونیاسی اوچون فایدا‌لی بیلیرلر. ایستَنیلن هر هانسی باشقا بیر نظر و یا فعالیتسیزلیک ابدی بدبختلیکله نتیجه‌لنیر.

نوقصانلاری آرا‌دان قالدیرماق باره‌ده دوشونک. موعامیله‌دن قازانج گؤتورمه‌مک، موعامیله‌ده ضرره دوشمکدن فرقلنیر. بیرینجی حالدا سرمایه یئرینده‌دیرسه، ایکینجی حالدا سرمایه الدن چیخمیشدیر. گوناه ایکینجی موعامیله‌نین اوخشاریدیر. عؤمرونو الدن وئریب ابدی عذابا دوچار اولماق!..

2. گوناهلارین کمیّتینه دیقّت: گوناهین چیرکین‌لیگینی آنلامیش اینسان یول وئردیگی گوناهلاری کمیت جهتدن حسابلاییب اونلارین نتیجه‌سینی آرا‌دان قالدیرماق اوچون چالیشما‌لیدیر. چیخیش یولو گوناهی اینکار ائدیب اونوتماق یوخ، آللاه قارشی‌سیندا اعتراف ائتمکدیر. گوناهکار اینسان گون اوزونو نئچه دفعه غئیبت ائتدیگینی، نئچه دفعه یالان دانیشدیغینی و باشقا نئچه گوناها یول وئردیگینی دقیق حسابلایا بیلمه‌سه‌ ده، گونون نئچه ساعتینی گوناها صرف ائتدیگینی دوشونوب ساعتلردن عیبارت اولان عؤمرون پوچا چیخماسیندان پئشمان اولما‌لیدیر.

3. گوناهلارین کئیفیّتینه دیقت: گوناهلار کئیفیّتینه گؤره موختلیفدیر. ائله گوناه وار کی، اونا بیر دفعه یول وئرمک یئتمیش ایل باشقا بیر گوناها یول وئرمگه برابردیر. گوناهین بؤیوک-کیچیک‌لیگینه دیقت وئرمک ضروریدیر. مثلاً، بیر چوخ روایتلرده غئیبت اولدوقجا چیرکین گوناه کیمی تقدیم اولونور. بونو دا قئید ائدک کی، گوناهی کیچیک حساب ائتمکله اونو داوام ائتدیرمگین اؤزو بؤیوک گوناه حساب اولونور. شئیطانین حیله‌لریندن بیری گوناهی اینسانا کیچیک گؤسترمکدیر.

4. واجیب بویروقلارین ایجراسی: اینسان دیقتلی اولما‌لیدیر کی، آللاهین واجیب بویروقلارینی نظردن قاچیرماسین. ناماز قیلیب، اوروج توتان اوخوجو “بیز کی، واجیباتا عمل ائدیریک” دوشونرک آرخایینلاشماسین. بو آرخایینلیق شئیطانداندیر. عادتاً، هر بیریمیز هانسیسا واجیب بیر بویروغو نظردن قاچیریریق. حتّا داییم فیقه، قورآن و روایتله مشغول اولان شخصلر ده هانسیسا وظیفه‌سیندن غفلتده قالیر. والدئینه یاخشیلیق، قوهوم-اقربایا باش چکمک، مؤمینین ایستگینی یئرینه یئتیرمک و بیر چوخ باشقا واجیب بویروقلارین اونودولماسی ایمانلی اینسان اوچون بؤیوک بلا‌دیر. اجتماعی وظیفه‌لر ده نظره آلینسا وضعیت بیر قدر ده مورکّبلشر. واجیب دینی وظیفه‌لری نظردن قاچیرماماق اوچون پروقراملی بیر حیات یاشاماق، واجیب گؤستریشلرین یازیلی قئیدیّاتینی آپارماق اولدوقجا فایدا‌لیدیر.

5. عملین دوزگون ایجراسینا دیقّت: هر بیر عملین قبولو اوچون اونون دوزگون ایجرا ائدیلمه‌سی شرطدیر. بعضاً اینسان موعیّن بیر وظیفه‌نی یئرینه یئتیردیگی اوچون خوشحال اولسا دا، همین عملین دوزگون ایجراسینا دیقتسیزلیک گؤستریر. ائله ده اولور کی، اینسان یئرینه یئتیردیگی وظیفه‌سی‌نین آردینجا ائله بیر ایش گؤرور کی، اوّلکی ایش پوچا چیخیر. مثلاً، ناماز قیلماق واجیب وظیفه‌دیر. بعضاً اینسان ناماز قیلدیغی و جماعت نامازیندا ایشتیراک ائتدیگی اوچون سئویندیگی حالدا دوشونمور کی، بو ناماز قبول درجه‌سینه چاتیب، یوخسا یوخ. نامازدا ریایا یول وئریلیب‌می؟ تکبّور گؤسترمکله اونو پوچا چیخارمامیشدیر می؟ مینّت قویدوغوموز اوچون وئردیگیمیز یاردیم هدر گئتمه‌ییب‌می؟… بلی، عملین قبول اولما شرطلرینه دیقت گؤسترمک لازیمدیر.

معنا‌سیز، شوبهه‌لی و ایکراه دوغوران ایشلردن چکینمه‌یه دیقت

قئید ائدیلنلردن بئله بیر نتیجه‌یه گلدیک کی، اهل بیت (ع) مکتبینه باغلانمایان شخص ایسلامی تانیماق ایمکانیندا دئییل. بو مکتبه باغلانانلار ایسه گونده‌لیک عمل‌لری‌نین حساب-کیتابینی آپارما‌لی، بوراخیلمیش نوقصانلارین نتیجه‌لرینی آرا‌دان قالدیرماق اوچون موعیّن تدبیرلر گؤرمه‌لیدیرلر. اینسان ائتدیگی عمل‌لره گؤره هانسی نتیجه ایله اوزلشه‌جگینی بیلمک اوچون بو باشدان عمل‌لرینی دوزگون قیمتلندیرمه‌لیدیر. گون بویو پول-پاراسینی حسابلایان اینسان عمل‌لرینی ده حسابلاماق اوچون واخت آییرما‌لیدیر. تیجارتله مشغول اولان هر بیر شخص داییم قازانجینی حسابلاییر. بعضاً ایسه حساب-کیتابدان آیدین اولور کی، نه‌اینکی قازانج یوخدور، حتّا سرمایه ده الدن چیخمیشدیر. بئله ده اولا بیلر کی، سرمایه‌سینی وئریب آلدیغی شئی اینسانین جیسمینه، روحونا، عاییله‌سینه ضرر ووروب، اوسته‌لیک، روسوایچیلیق دا گتیرسین.

اما آلیش-وئریشده حساب-کیتابا رعایت ائدن تاجیرلر ضرردن قاچماقلا یاناشی داها آرتیق قازانج الده ائتمک اوچون چالیشیرلار. بئله تاجیرلر هئچ واخت 1000 دینار قازانجی قویوب 999 دینار قازانج آردینجا گئتمزلر. اینسانین دینی وظیفه‌لری‌نین ایجراسی دا بئله‌دیر. بعضاً اینسان ائله گوناه عمله یول وئریر کی، دونیا و آخیرتده روسوای اولور. اصل تاجیر نه‌اینکی موعامیله‌سینده‌کی ضرردن، حتّا قازانج آلماماسیندان دا ناراحاتدیر. گوناه عمل موعامیله‌ده ضرره اویغوندورسا، بس، قازانج‌سیز موعامیله‌نین اوخشاری هانسی عملدیر؟ بو سایاق فایدا‌سیز عمل‌لر ایسلامدا “لغو” آدلانیر. قورآن کریمین “مؤمنون” سوره‌سی‌نین 3-جو آیه‌سینده اوخویوروق: “مؤمین‌لر او کسلردیر کی، لغو (فایدا‌سیز) ایشلردن چکینرلر. آخی قازانماق ایمکانی اولان اینسان نه اوچون ضرر ائتمه‌لیدیر؟!.”

بعضی تاجیرلر، حتی گئجه ده ناراحات یاتیرلار کی، گؤره‌سن، صاباحکی آل-وئرین قازانجی نه قدر اولا‌جاق، مال عئیبلی چیخاجاق‌می؟ اینسان عمل‌لرینه ده بئله یاناشما‌لیدیر. حرام اولوب-اولمادیغی بیلینمه‌ین و یا شوبهه دوغوران عمل‌لردن چکینمه‌لی، ائتدیگی عمل‌لردن نیگاران قالما‌لیدیر. بیر حالدا کی، هئچ بیر اینسان یاخشی مالی قویوب شوبهه‌لی مالا صاحب دورمور. نه اوچون حلال ایشلر دورا-دورا حرام و یا شوبهه‌لی عمل‌لره یول وئرملی‌ییک؟! شوبهه‌سیز کی، فایدا‌سیز و ایکراه دوغوران ایشلره صرف ائتدیگیمیز عؤمرون اوزوجو پئشمان‌چیلیغی واردیر. عؤمرون قدرینی بیلن اینسان یالنیز ثمره‌لی ایشلرله مشغول اولما‌لیدیر.

nəfs hesabının mərhələləri

Nəfsin hesabı o qədər mühüm məsələdir ki, bu mövzuya kitablar həsr edilmişdir. Bu barədə kifayət qədər ayə və rəvayətlər mövcuddur. Əxlaq kitablarında verilmiş göstərişlər insanların bu sahədə təkamülü üçün olduqca faydalıdır. Nəfsin hesabı üçün dörd mərhələ müəyyənləşdirilmişdir: müşaritə, müraqibə, mühasibə və müatibə. Birinci mərtəbədə insan özü ilə şərt kəsir ki, bu gün vəzifələrini tam yerinə yetrəcək və günahlardan çəkinəcəkdir. İkinci mərhələdə insan verdiyi əhdləri pozmamaq üçün bütün əməllərini nəzarət altına alır. Üçüncü mərhələ günün sonunda bütün əməllərin hesab-kitabından ibarətdir. Dördüncü mərhələdə insan buraxdığı nöqsanlara görə özünü tənbeh edir və bunun üçün müəyyən işlər görür. Məsələn, növbəti gün ya oruc tutmağı, ya sədəqə verməyi, ya Quran oxumağı, ya da başqa bir xeyirli işi özünə vacib edir. Bu mərhələlərin ən əhəmiyyətlisi mühasibədir. Əgər insan öz yaxşı və pis əmələrini tam dəqiqliklə qiymətləndirməyə müvəffəq olarsa, Allahın yardımı ilə nöqsanları aradan qaldırmağa da müvəffəq olar.

Bəzi mühüm nöqtələr

1. Günahdan çəkinmək: İnsan günah barədə dərindən düşünməli və onun mahiyyətini dərindən dərk etməlidir. Etiqadımıza əsasən, Allah bizi yaratmış, yaxşı və pis yolu tanıtdırmaqla hansını seçməyi öz ixtiyarımızda qoymuşdur. İnanırıq ki, bu dünyadan sonra başqa bir aləm də var və orada insan yaxşı əməllərinin mükafatını və pis əməllərinin cəzasını alacaqdır. Bu inam səbəbindən insan öz ömür sərmayəsindən lazımınca istifadə etməlidir. Biz bu dünyaya imtahan olunmaq, özünütərbiyə mərhələlərini keçib, kamilliyə çatmaq üçün gəlmişik. Ömrün nəticəsi əbədi behişt və ya cəhənnəmdir.

İnsanın dünya həyatı körpənin ana bətnindəki həyatına bənzəyir. Körpə ana bətnində doqquz ay qalmaqla dünya həyatına hazırlaşdığı kimi, bizim də bu qısa dünya həyatımız əbədi bir həyat üçün hazırlıqdır. Sadəcə, ana bətnindəki körpədən fərqli olaraq, bizim dünyadakı təkamülümüz özümüzdən asılıdır. Eləcə də, körpənin gələcəyi, dünya həyatı öz müddətinə görə bizim gedəcəyimiz axirət həyatı ilə müqayisə oluna bilməz. Din dünyanı özünütərbiyə məkanı kimi tanıtdırır. İnsan bu məkanda əbədi həyat üçün hazırlıq görməlidir. Dünya həyatına bu nöqteyi-nəzərdən baxanlar hər dəqiqəsini gələcək axirət dünyası üçün faydalı bilirlər. İstənilən hər hansı başqa bir nəzər və ya fəaliyyətsizlik əbədi bədbəxtliklə nəticələnir.

Nöqsanları aradan qaldırmaq barədə düşünək. Müamilədən qazanc götürməmək, müamilədə zərərə düşməkdən fərqlənir. Birinci halda sərmayə yerindədirsə, ikinci halda sərmayə əldən çıxmışdır. Günah ikinci müamilənin oxşarıdır. Ömrünü əldən verib əbədi əzaba düçar olmaq!..

2. Günahların kəmiyyətinə diqqət: Günahın çirkinliyini anlamış insan yol verdiyi günahları kəmiyyət cəhətdən hesablayıb onların nəticəsini aradan qaldırmaq üçün çalışmalıdır. Çıxış yolu günahı inkar edib unutmaq yox, Allah qarşısında etiraf etməkdir. Günahkar insan gün uzunu neçə dəfə qeybət etdiyini, neçə dəfə yalan danışdığını və başqa neçə günaha yol verdiyini dəqiq hesablaya bilməsə də, günün neçə saatını günaha sərf etdiyini düşünüb saatlardan ibarət olan ömrün puça çıxmasından peşman olmalıdır.

3. Günahların keyfiyyətinə diqqət: Günahlar keyfiyyətinə görə müxtəlifdir. Elə günah var ki, ona bir dəfə yol vermək yetmiş il başqa bir günaha yol verməyə bərabərdir. Günahın böyük-kiçikliyinə diqqət vermək zəruridir. Məsələn, bir çox rəvayətlərdə qeybət olduqca çirkin günah kimi təqdim olunur. Bunu da qeyd edək ki, günahı kiçik hesab etməklə onu davam etdirməyin özü böyük günah hesab olunur. Şeytanın hiylələrindən biri günahı insana kiçik göstərməkdir.

4. Vacib buyruqların icrası: İnsan diqqətli olmalıdır ki, Allahın vacib buyruqlarını nəzərdən qaçırmasın. Namaz qılıb, oruc tutan oxucu “biz ki, vacibata əməl edirik” düşünərək arxayınlaşmasın. Bu arxayınlıq şeytandandır. Adətən, hər birimiz hansısa vacib bir buyruğu nəzərdən qaçırırıq. Hətta daim fiqh, Quran və rəvayətlə məşğul olan şəxslər də hansısa vəzifəsindən qəflətdə qalır. Valideynə yaxşılıq, qohum-əqrəbaya baş çəkmək, möminin istəyini yerinə yetirmək və bir çox başqa vacib buyruqların unudulması imanlı insan üçün böyük bəladır. İctimai və siyasi vəzifələr də nəzərə alınsa vəziyyət bir qədər də mürəkkəbləşər. Vacib dini vəzifələri nəzərdən qaçırmamaq üçün proqramlı bir həyat yaşamaq, vacib göstərişlərin yazılı qeydiyyatını aparmaq olduqca faydalıdır.

5. Əməlin düzgün icrasına diqqət: Hər bir əməlin qəbulu üçün onun düzgün icra edilməsi şərtdir. Bəzən insan müəyyən bir vəzifəni yerinə yetirdiyi üçün xoşhal olsa da, həmin əməlin düzgün icrasına diqqətsizlik göstərir. Elə də olur ki, insan yerinə yetirdiyi vəzifəsinin ardınca elə bir iş görür ki, əvvəlki iş puça çıxır. Məsələn, namaz qılmaq vacib vəzifədir. Bəzən insan namaz qıldığı və cəmiyyət namazında iştirak etdiyi üçün sevindiyi halda düşünmür ki, bu namaz qəbul dərəcəsinə çatıb, yoxsa yox. Namazda riyaya yol verilibmi? Təkəbbür göstərməklə onu puça çıxarmamışdırmı? Minnət qoyduğumuz üçün verdiyimiz yardım hədər getməyibmi?… Bəli, əməlin qəbul olma şərtlərinə diqqət göstərmək lazımdır.

Mənasız, şübhəli və ikrah doğuran işlərdən çəkinməyə diqqət

Qeyd edilənlərdən belə bir nəticəyə gəldik ki, Əhli-beyt (ə) məktəbinə bağlanmayan şəxs İslamı tanımaq imkanında deyil. Bu məktəbə bağlananlar isə gündəlik əməllərinin hesab-kitabını aparmalı, buraxılmış nöqsanların nəticələrini aradan qaldırmaq üçün müəyyən tədbirlər görməlidirlər. İnsan etdiyi əməllərə görə hansı nəticə ilə üzləşəcəyini bilmək üçün bu başdan əməllərini düzgün qiymətləndirməlidir. Gün uzunu pul-parasını hesablayan insan əməllərini də hesablamaq üçün vaxt ayırmalıdır. Ticarətlə məşğul olan hər bir şəxs daim qazancını hesablayır. Bəzən isə hesab-kitabdan aydın olur ki, nəinki qazanc yoxdur, hətta sərmayə də əldən çıxmışdır. Belə də ola bilər ki, sərmayəsini verib aldığı şey insanın cisminə, ruhuna, ailəsinə zərər vurub, üstəlik, rüsvayçılıq da gətirsin.

Amma alış-verişdə hesab-kitaba riayət edən tacirlər zərərdən qaçmaqla yanaşı daha artıq qazanc əldə etmək üçün çalışırlar. Belə tacirlər heç vaxt 1000 dinar qazancı qoyub 999 dinar qazanc ardınca getməzlər. İnsanın dini vəzifələrinin icrası da belədir. Bəzən insan elə günah əmələ yol verir ki, dünya və axirətdə rüsvay olur. Əsl tacir nəinki müamiləsindəki zərərdən, hətta qazanc almamasından da narahatdır. Günah əməl müamilədə zərərə uyğundursa, bəs, qazancsız müamilənin oxşarı hansı əməldir? Bu sayaq faydasız əməllər İslamda “ləğv” adlanır. Qurani-Kərimin “Muminun” surəsinin 3-cü ayəsində oxuyuruq: “Möminlər o kəslərdir ki, ləğv (faydasız) işlərdən çəkinərlər. Axı qazanmaq imkanı olan insan nə üçün zərər etməlidir?!.”

Bəzi tacirlər, hətta gecə də narahat yatırlar ki, görəsən, sabahkı alverin qazancı nə qədər olacaq, mal eyibli çıxacaqmı? İnsan əməllərinə də belə yanaşmalıdır. Haram olub-olmadığı bilinməyən və ya şübhə doğuran əməllərdən çəkinməli, etdiyi əməllərdən nigaran qalmalıdır. Bir halda ki, heç bir insan yaxşı malı qoyub şübhəli mala sahib durmur. Nə üçün halal işlər dura-dura haram və ya şübhəli əməllərə yol verməliyik?! Şübhəsiz ki, faydasız və ikrah doğuran işlərə sərf etdiyimiz ömrün üzücü peşmançılığı vardır. Ömrün qədrini bilən insan yalnız səmərəli işlərlə məşğul olmalıdır.

نفسین حسابی * Nəfsin hesabı

نفسین حسابی * Nəfsin hesabı

روایتلرده تأکید اولونموش و اخلاق عالیملری‌نین بؤیوک دیقت آییردیغی بیر مسئله‌دیر. روایتلرده ده تأکید اولونور کی، هر کس اؤز عمل‌لرینی قیمتلندیرمه‌لی، ان آزی گونده بیر دفعه عمل‌لری‌نین حسابینی آپارما‌لیدیر. بو ایش اوچون ان موناسیب واخت گئجه‌دیر. یاتمازدان قاباق گون عرضینده گؤرولن ایشلرین دوزگون اولوب-اولماماسی باره‌ده دوشونمک ضروریدیر. بوراخیلمیش سهو‌لری اعتراف ائدیب، اونلارین نتیجه‌سینی آرا‌دان قالدیرماق باره‌ده تدبیر گؤرولمه‌لیدیر. ایمام صادق (ع) عبدالله ابن جُندبه بویورور: “ائی جُندب اوغلو عبدالله، بیزی تانییانلارا واجیبدیر کی، هر گوندوز و گئجه‌ده عمل‌لرینه نظر سالیب اؤزلری ایله حساب چکسینلر. گؤردوکلری یاخشی ایشلری آرتیریب، چیرکین ایشلره گؤره باغیشلانما طلب ائتسینلر کی، قیامتده روسوای اولماسینلار.”

اینسانی حسابا وادار ائدن عامیل

اهل بیتی (ع) تانییان هر بیر موسلمان اؤز حیات پروقرامینی اونلارین گؤستریشلرینه اویغونلاشدیرما‌لی و عمل‌لرینه نظر سالما‌لیدیر. اینسانین اؤز عمل‌لرینه نظر سالماسی آللاهین اونون روحونا عطا ائتدیگی بیر خصوصیتدیر. بو، دونیا فیلوسوفلارینی حئیرته گتیرمیش بیر خصوصیتدیر. عادتاً، باشقا‌لارینی قیمتلندیرمک ایمکانینا مالیک اولان اینسان اوچون اؤز داخیلینه‌ده نظر سالماق سجیّوی‌دیر. اؤزونو تانیما مؤضوعسوندا موتعا‌لیه‌سی اولان اینسانلار یاخشی بیلیرلر کی، اینساندا اؤزونو هوس‌لندیرمک، تنبئه ائتمک، دانلاماق کیمی خصوصیتلر واردیر. بوتون بونلار آللاهین اینسانا بؤیوک مرحمتیدیر. ائله بو سببلردن‌ده اینساندان هر گون هئچ اولمازسا، بیر دفعه عمل‌لرینی آراشدیرماق طلب اولونور.

اؤزو ایله حساب چکن اینسان یاخشی بیر عمل‌له راستلاشدیقدا، بونو آللاهین لوطفو بیلمه‌لی و یاخشی عمل‌لری آرتیرماق اوچون اوندان یاردیم ایستمه‌لیدیر. باشقا بیر روایته اساساً، اینسان اؤز یاخشی عملینه گؤره آللاها شوکر ائتمه‌لی و گله‌جکده داها چوخ یاخشی ایش گؤرمک اوچون اوندان یاردیم دیلمه‌لی، پیس ایشلرینه گؤره توبه ائتمه‌لیدیر. آما توبه‌نین شرطلری واردیر. مثلاً، قیلینمامیش نامازین قضاسینی قیلماق، وورولموش ضرری اؤده‌مک و س. بئله بیر حرکت نؤوبتی دفعه گوناهین روحا سیرایت ائتمه‌سی‌نین قارشی‌سینی آلیر. آیدیندیر کی، قیامت گونو اؤتن نوقصانلارین نتیجه‌لرینی آرا‌دان قالدیرماق غئیری-مومکوندور. ایمام (ع) قیامت گونونون روسوایچی‌لیغینی خاطیرلادا‌راق هله ایمکان وارکن نوقصانلاری آرا‌دان قالدیرماغا چاغیریر.

اینسان بیر ایشین فایدا‌لی و یا دَیَرلی اولدوغونو درک ائتمه‌سه، اونا قطعی موناسیبت گؤسترمیر. اونا گؤره ده هر هانسی بیر خبردارلیق اولدوقجا فایدا‌لیدیر. اینسانین بیر ایشی گؤرمه‌سی اوچون مصلحت اولدوقجا فایدا‌لیدیر. هر هانسی بیر ایشین پیس نتیجه‌سیندن قورخو همین ایشه باشلاماغین قارشی‌سینی آلیر. موعیّن بیر پروقراما عمل ائتمک اوچون‌ده اونون فایدا‌لاری نظره آلینما‌لیدیر. بو فایدا‌لار اینسانی هوس‌لندیریر. بو مسئله‌یه دیقّت‌سیزلیک نتیجه‌سینده اینسان تنبل‌لشیر.

اینسان اوچون اولدوقجا آغریلی اولان پئشمان‌چیلیغین قارشی‌سینی آلماق مقصدی ایله یوبانما‌دان اؤزوموزله حساب چکمه‌لی‌ییک. قیامت گونونون آدلاریندان بیری “یوم الحسرت”، یعنی “حسرت گونو”دور. بو آد پئشمانچیلیغین روحاً آغریلی اولماسینا بیر ایشاره‌دیر. قیامت گونونون باشقا بیر آدی ایسه “یوم الحساب”، یعنی “حساب گونو”دور. اینسان نه زامانسا بوتون خئییر و شر عمل‌لری‌نین حسابا چکیلجگینه امین و دیقتلی اولماسا چیرکین ایشلردن اوزاقلاشماغا چالیشماز. آما قارشیلاشاجاغی سورغونون جیدی‌لیگینه اینانسا خیردا نوقصانلارا بئله یول وئرمز. قورآن کریمده‌ده تصدیق اولونور کی، قیامت عذابی‌نین سببی اینسانلارین همین گونو اونوتماسیدیر. محض بو اونوتقانلیق سببیندن اینسان ‌ابدی عذابا دوچار اولور. قورآن کریمین “صاد” سوره‌سی‌نین 26-جی آیه‌سینده اوخویوروق: “شوبهه‌سیز کی، الله یولوندان آزانلاری حساب گونونو اونوتدوقلاری اوچون شیدتلی بیر عذاب گؤزله‌ییر.”

قورآن کریمده بیری حدی آشمیش، دیگری ایسه اؤز عمل‌لرینه دیقتلی اولان ایکی قارداش حاقّیندا دانیشیلیر. مؤمین قارداشی‌نین نصیحتلرینی قولاق آردینا ووران تکبّورلو قارداش دئییر: “قیامتین قوپاجاغینی تصوّور ائتمیرم. حتی ربّیمین حضورونا قایتاریلسام اؤزومه بوندان‌دا یاخشی مسکن تاپارام” (“کهف” سوره‌سی، آیه: 36.) قورآن بو حکایه‌نی نقل ائتمکله حساب-کیتابسیز اعتیقادین هئچ بیر فایدا وئرمیجگینی آنلا‌دیر. قیامت حسابینا اینام آخیرت اینامی‌نین اساسیدیر. قیامت گونونون حیکمتی اینسانلارین اؤز یاخشی و پیس عمل‌لری‌نین موکافات و جزاسینا چاتماسیدیر. حساب اولماسایدی، قیامت نییه لازیم ایدی؟! حضرت پیغمبر (ص) بویورور: “نه قدر کی، حسابا چکیلمه‌میسیز اؤزووز اؤزووزو حسابا چکین” (“بحار الانوار”، ج.70.) بئله بیر ایناما مالیک اولان اینسان حؤکماً اؤز عمل‌لرینی نظردن کئچیریب نتیجه چیخاریر.

Nəfsin hesabı

rəvayətlərdə təkid olunmuş və əxlaq alimlərinin böyük diqqət ayırdığı bir məsələdir. Rəvayətlərdə də təkid olunur ki, hər kəs öz əməllərini qiymətləndirməli, ən azı gündə bir dəfə əməllərinin hesabını aparmalıdır. Bu iş üçün ən münasib vaxt gecədir. Yatmazdan qabaq gün ərzində görülən işlərin düzgün olub-olmaması barədə düşünmək zəruridir. Buraxılmış səhvləri etiraf edib, onların nəticəsini aradan qaldırmaq barədə tədbir görülməlidir. İmam Sadiq (ə) Əbdullah ibn Cündəbə buyurur: “Ey Cündəb oğlu Əbdullah, bizi tanıyanlara vacibdir ki, hər gündüz və gecədə əməllərinə nəzər salıb özləri ilə hesab çəksinlər. Gördükləri yaxşı işləri artırıb, çirkin işlərə görə bağışlanma tələb etsinlər ki, qiyamətdə rüsvay olmasınlar.”

İnsanı hesaba vadar edən amil

Əhli-beyti (ə) tanıyan hər bir müsəlman öz həyat proqramını onların göstərişlərinə uyğunlaşdırmalı və əməllərinə nəzər salmalıdır. İnsanın öz əməllərinə nəzər salması Allahın onun ruhuna əta etdiyi bir xüsusiyyətdir. Bu, dünya filosoflarını heyrətə gətirmiş bir xüsusiyyətdir. Adətən, başqalarını qiymətləndirmək imkanına malik olan insan üçün öz daxilinə də nəzər salmaq səciyyəvidir. Özünü tanıma mövzusunda mütaliəsi olan insanlar yaxşı bilirlər ki, insanda özünü həvəsləndirmək, tənbeh etmək, danlamaq kimi xüsusiyyətlər vardır. Bütün bunlar Allahın insana böyük mərhəmətidir. Elə bu səbəblərdən də insandan hər gün heç olmazsa, bir dəfə əməllərini araşdırmaq tələb olunur.

Özü ilə hesab çəkən insan yaxşı bir əməllə rastlaşdıqda, bunu Allahın lütfü bilməli və yaxşı əməlləri artırmaq üçün Ondan yardım istəməlidir. Başqa bir rəvayətə əsasən, insan öz yaxşı əməlinə görə Allaha şükr etməli və gələcəkdə daha çox yaxşı iş görmək üçün Ondan yardım diləməli, pis işlərinə görə tövbə etməlidir. Amma tövbənin şərtləri vardır. Məsələn, qılınmamış namazın qəzasını qılmaq, vurulmuş zərəri ödəmək və s. Belə bir hərəkət növbəti dəfə günahın ruha sirayət etməsinin qarşısını alır. Aydındır ki, qiyamət günü ötən nöqsanların nəticələrini aradan qaldırmaq qeyri-mümkündür. İmam (ə) qiyamət gününün rüsvayçılığını xatırladaraq hələ imkan varkən nöqsanları aradan qaldırmağa çağırır.

İnsan bir işin faydalı və ya dəyərli olduğunu dərk etməsə, ona konkret münasibət göstərmir. Ona görə də hər hansı bir xəbərdarlıq olduqca faydalıdır. İnsanın bir işi görməsi üçün məsləhət olduqca faydalıdır. Hər hansı bir işin pis nəticəsindən qorxu həmin işə başlamağın qarşısını alır. Müəyyən bir proqrama əməl etmək üçün də onun faydaları nəzərə alınmalıdır. Bu faydalar insanı həvəsləndirir. Bu məsələyə diqqətsizlik nəticəsində insan tənbəlləşir.

İnsan üçün olduqca ağrılı olan peşmançılığın qarşısını almaq məqsədi ilə yubanmadan özümüzlə hesab çəkməliyik. Qiyamət gününün adlarından biri “yəvmül-həsrət”, yəni “həsrət günü”dür. Bu ad peşmançılığın ruhən ağrılı olmasına bir işarədir. Qiyamət gününün başqa bir adı isə “yəvmül-hisab”, yəni “hesab günü”dür. İnsan nə zamansa bütün xeyir və şər əməllərinin hesaba çəkiləcəyinə əmin və diqqətli olmasa çirkin işlərdən uzaqlaşmağa çalışmaz. Amma qarşılaşacağı sorğunun ciddiliyinə inansa xırda nöqsanlara belə yol verməz. Qurani-Kərimdə də təsdiq olunur ki, qiyamət əzabının səbəbi insanların həmin günü unutmasıdır. Məhz bu unutqanlıq səbəbindən insan əbədi əzaba düçar olur. Qurani-Kərimin “Sad” surəsinin 26-cı ayəsində oxuyuruq: “Şübhəsiz ki, Allah yolundan azanları hesab gününü unutduqları üçün şiddətli bir əzab gözləyir.”

Qurani-Kərimdə biri həddi aşmış, digəri isə öz əməllərinə diqqətli olan iki qardaş haqqında danışılır. Mömin qardaşının nəsihətlərini qulaqardına vuran təkəbbürlü qardaş deyir: “Qiyamətin qopacağını təsəvvür etmirəm. Hətta Rəbbimin hüzuruna qaytarılsam özümə bundan da yaxşı məskən taparam” (“Kəhf” surəsi, ayə: 36.) Quran bu hekayəni nəql etməklə hesab-kitabsız etiqadın heç bir fayda verməyəcəyini anladır. Qiyamət hesabına inam axirət inamının əsasıdır. Qiyamət gününün hikməti insanların öz yaxşı və pis əməllərinin mükafat və cəzasına çatmasıdır. Hesab olmasaydı, qiyamət nəyə lazım idi?! Həzrət Peyğəmbər (s) buyurur: “Nə qədər ki, hesaba çəkilməmisiniz özünüz özünüzü hesaba çəkin” (“Biharül-ənvar”, c.70.) Belə bir inama malik olan insan hökmən öz əməllərini nəzərdən keçirib nəticə çıxarır

آللاهین وارلیغینا اینانمایان دللک * حلاق لایؤمن بوجود الله

آللاهین وارلیغینا اینانمایان دللک * حلاق لایؤمن بوجود الله

کیشی باشینی قیرخدیریب ساققالینی شکیللندیرمک اوچون دللک دوکانینا گئدیر. دللک صندلینده اوتوروب دللک‌له موختلیف موضوعلادا دانیشماغا باشلیر. سؤز گلیب آللاهین وارلیغینا چاتیر . . .

دللک دئییر: «من آللاهین وارلیغینا اینانمیرام».

موشتری دئییر: «نییه بو سؤزو دانیشیرسان؟»

دللک:«یاخشی» دئییب سؤزونو بئله تماملیر: «آللاهین یوخلوغونو بیلمگه کیفایتدی خیابانا یئنه‌سن. منه دئ گؤروم آللاه اولسا اینسانلار خسته اولارلار؟ آللاه اولورسا بو قدر آوارا اوشاق اولار؟ البته آللاه اولورسا بونا تای آغری و عذابلاری هئچ واخت گؤره بیلمزسن. من مرحمتلی آللاهین بئله ایشلره نئجه ایمکان وئرمه‌سینی تصوّور ائده بیلمیرم».

موشتری بیر آز فیکیرلشدی آما جر بحثه چکمه‌سین دئیه دللگین جوابینی وئرمه‌دی. دللگین ایشی موشتری ایله قورتولاندان سونرا موشتری خیابانا چیخیب باشی‌نین توکلری لیفه بنزه‌ین اوزون، اوزون ساققال، چیرکلی پریشان، توز تورپاقلی بیر کیشینی گؤردو. تئر دللک سالونونا قاییدیب دللگه دئدی: «بیلیرسن کی هئچ بیر دللک یوخدور؟»

دللک تعجوبلو دئدی: «بونو نئجه دئییرسن . .من بوردایام و سنین باشینی ایندیجه قیرخدیم !!»

موشتری «دللکلر موجود اولسالار بئله کیشیلره تایلاری نییه تاپیلیر؟» سوروشدو.

دللک «البته دللک خانا وار . . . بو صحنه‌لری گؤرمگیزین سببی ایسه بودور کی بئله آداملار دللکلره موراجیعه ائتمیرلر» دئدی.

موشتری جواب وئردی: «بو مسأله دقیقاً آللاها نیسبت‌ده صادیقدیر».

آللاه موجوددور لاکین اینسانلار احتیاجلاری اولاندا اونا دوغرو گئتمیرلر اونا گؤره ایسه دونیادا آغری و عذاب گؤرورلر.

حلاق لایؤمن بوجود الله

ذهب رجل إلى الحلاق لکی یحلق له شعر رأسه ویهذب لحیته ، فجلس على الکرسی المخصص للحلاقه وتعرف على الحلاق .. حتى بدأ بالحدیث معه فی أمور کثیرة . إلى أن بدأ الحدیث حول وجود الله..

قال الحلاق:- أنا لا أؤمن بوجود الله

'قال الزبون :- لماذا تقول ذلک ؟ قال الحلاق :- حسنا ، فــ أکمل الحلاق کلامه : مجرد أن تنزل إلى الشارع تدرک بأن الله غیر موجود،قل لی، إذا کان الله موجودا هل ترى أناسا مرضى؟ وإذا کان الله موجودا هل سترى هذه الأعداد الغفیرة من الأطفال المشردین ؟ طبعا إذا کان الله موجودا فلن ترى مثل هذه الآلام والمعاناة .

أنا لا أستطیع أن أتصور کیف یسمح ذلک الاله الرحیم مثل هذه الامور.

فکر الزبون للحظات لکنه لم یرد على کلام الحلاق حتى لا یحتد النقاش وبعد أن

انتهى الحلاق من عمله مع الزبون ، خرج الزبون إلى الشارع فشاهد رجل طویل شعر رأسه مثل اللیف، طویل اللحیة، قذر المنظر، أشعث أغبر، فرجع الزبون فورا إلى صالون الحلاقة .... قال الزبون للحلاق:- هل تعلم بأنه لایوجد حلاق أبدا،

قال الحلاق متعجبا : کیف تقول ذلک . . أنا هنا وقد حلقت لک الان !!

قال الزبون : لو کان هناک حلاقین لما وجدت مثل هذا الرجل

قال الحلاق : بل الحلاقین موجودین . . وأنما حدث مثل هذا الذی تراه عندما لایذهب هؤلاء الناس للحلاقین

قال الزبون : وهذا بالضبط بالنسبة إلى الله .

فالله موجود ولکن یحدث ذلک عندما لا یذهب الناس إلیه عند حاجتهم ، ولذلک ترى الآلام والمعاناة فی العالم.

آغلایان سجّاده... (عیبرتلی حکایه)

آغلایان سجّاده... (عیبرتلی حکایه)

یورغونلوغون وئردیگی آغیرلیقلا درحال یوخویا گئتمیشدی. بیر اینیلتیله اویاندی آدام. اطراف هله‌ده قارانلیق ایدی. اینیلتینی یوخو گؤردوگونه یوزدو. دوداقلاری سوسوزلوقدان چاتلاییردی، یامان سوسامیشدی. ایشیقلاری یاندیرما‌دان مطبخه گئدیب سویونو ایچدی و یاتاغینا دؤندو. تام یاتماق اوزره ایکن، عینی اینیلتی سسینی تکرار ائشیتمگه باشلادی. یوخسا یوخو ایدی، حقیقت؟ فرقینده دئییلدی. سسین گلدیگی سمته یؤنلدی. او آن یوخودا اولمادیغینا یاخشیجا امین اولدو. چونکی ائشیتدیگی سسین صاحیبی ائوین تک سجّاده‌سی ایدی.

آدام چاشدی و قورخولو بیر سسله

- «اینله‌ین سن ایدین؟»

- «بلی، دئدی سجّاده» .

-« نه اوچون آغلاییرسان؟ »

سجّاده یئنه ایچه ایشله‌ین بیر سسله:

- «سنی یوخوندان اویاندیران سوسوزلوغونو، دویانا قدر، سو ایچه‌رک آرا‌دان قالدیردین. حال‌بوکی منیم سوسوزلوغومو آرا‌دان قالدیرا‌جاق کیمسم یوخدور! »

- «سن نئجه سوسایارسان، سن جانلی دئییلسن آخی؟» - دئدی آدام.

سجّاده:

- «منیم احتیاجیم دا بیر جور سودور، اما ایچدیگین سو دئییل. منیم سوسوزلوغومو آنجاق تؤوبه‌کار قوللارین گؤز یاشلاری آرا‌دان قالدیرار.»

- «آنلامادیم!» -دئیه آدام ماراقلی گؤزلرله سجّاده‌دن سوروشدو.

- «آغلییارام، چونکی آللاهین بنده‌لری قبری‌نین آیدینلانماسینی، قارانلیقلاردا قالماماغی، آخیرت گونونده آیدین اولماغی ایستیرلر. ایستمه‌لرینه باخمایا‌راق، بو واختدا قالخیب ایکی رکعت ناماز قیلمازلار. همیشه باخیرام سنه، بیر گون‌ده قالخیب ایکی رکعت گئجه نامازی قیلمیرسان».

- «منی ناراحات ائتمه» - دئیه‌رک آدام اوزونو دؤندردی.

سجّاده داوام ائتدی:

- «ائی آللاهین بنده‌سی! باخ، سحر نامازی‌نین واختی گلدی. اذانلار؛ ناماز یوخودان خئییرلیدیر- دئیه سسلنیر. آه سحر نامازی، آه بو سحر نامازی! نامازلار آراسیندا موستثنا‌دیر. هم اورگه، هم‌ده روحا حیات وئرندیر او. گئجه-گوندوز دونیا اوچون چابالادیغین بس ائتمیر؟ عزیز و قهّار اولان آللاهین چاغیریشینا نییه قارشیلیق وئرمیرسن؟»

آدام سیخیلا‌راق:

- «ائی سجّاده‌م، منی راحت بوراخ. گوندوز کیفایت قدر یورولورام، بیر آز داها یاتیم»- دئییب یاتاغین ایستی‌لیگینه بوراخدی اؤزونو».

سجّاده قورخما‌دان آدامی خبردار ائتمگه و یاتماماسینا چالیشیردی.

- «دئمک کی، سن دونیایا آخیرتدن داها چوخ اهمیت وئریرسن».

آدام حیرصلندی:

- «بسدیر آرتیق، داها دانیشما!»-، دئیه قیشقیردی.

سجّاده بو سؤزون قارشی‌سیندا اوّلجه سوسدو. داها سونرا سسینی یاخشیجا آلچالدا‌راق؛

- «آه، او صوبح نامازی واختینداکی آداملار، آه، او فجر واختینداکی آداملار، »- دئدی. «سن او نورلو پیغمبرین (ص) بو واخت اوچون نه‌لر سؤیله‌دیگینی بیلمیرسن؟ آللاهین رسولو (ص) بئله بویوروب: «هر کیم، گونش دوغما‌دان و باتما‌دان اوّل نامازلارینی ادا ائتسه آتشه گیرمیه‌جک»، «مونافیقلره ان آغیر گلن ناماز سحر و عشا نامازیدیر. اونلار کی او ایکی نامازداکی اجری بیلسه‌یدیلر، سورونه-سورونه مسجیده ناماز قیلماق اوچون گئدردیلر».

بوندان سونرا آدام یاتاغیندان قالخیب:

-« دوز دئییرسن، سحر نامازی حقیقتاً اهمیتلیدیر،» - دئدی.

سجّاده:

- «ائله ایسه قالخ و ناماز قیل،» دئدی.

- «صاباح انشاالله، موطلق قالخاجاغام، اما بو گون چوخ یورغونام» دئدی، آدام.

سجّاده سون بیر اومیدله؛

- «آدام صالح عمللرین نه قدر بؤیوک اجری اولدوغونو ایدراک ائده بیلمزسه، بوتون زامانلاردا بو عمل‌لر چتین گلر. مسأله یاتماقسا، قبیرده یوخودان چوخ نه وار؟! گل سؤزومو دینله، ائی آللاهین بنده‌سی! »

بو آندان سونرا آدامدان تک سؤز ائشیدیلمه‌دی. سجّاده‌ده بیر مودت سس‌سیز قالدی. آدام یوخویا دوام ائتدی.

اما افسوس! آدام عؤمورونده‌کی ان اوزون یوخوسونا دالمیشدی . سجّاده‌نین سون سؤزلرینی ائشیده بیلمه‌دی. او آن سجّاده آدامین اؤلدوگونو آنلایینجا، قیسیق بیر سسله بونلاری سؤیلییردی.

- «ائی تؤوبه‌سینی صاباحا تأخیره سالان، صاباحا چیخا بیلجگینی بیلیرسنمی؟! »

بیز دونیا اوچون گوناه ایشلتدیگیمیز حالدا، اؤلوم هر آن پوسقودا‌دیر. واخت چوخ محدوددور. گون فرقینده اولما‌دان اؤتوب گئدیر.

و کیم بیلیر؟ بو گون بلکه‌ده سنین سون گونوندور؟

20 پئنس

بو حادیثه اینگیلسین پایتختی لندنده باش وئریب...

لندنده‌کی مسجیدلردن بیرینه یئنی دین خادیمی تعیین اولونموشدو. دین خادیمی شهره گئتمک اوچون عئینی اوتوبوسا مینیر و اکثر حاللاردا دا عئینی سوروجویه راست گلیردی. بیر گون بیلیت آلارکن سوروجو بیلمه‌دن دین خادیمینه 20 پئنس آرتیق وئردی. دین خادیمی اوتوروب پولونو سایاندا سوروجونون آرتیق پول وئردیگینی بیلدی. اؤز-اؤزونه 20 پئنسی قایتاریب-قایتارمیاجاغینی فیکیرلشدی. اما اورگیندن بیر سس‌ده «20 پئنس نه‌دیر کی؟ سوروجونون هئچ وئجینه‌ده دئییل. اوتوبوس شیرکتی چوخ پول قازانیر. سنه آرتیق وئریلن 20 پئنسین اونلارا نه زیانی اولار؟» دئییردی.

دین خادیمی ده بو پولو آللاهدان گلن بیر هدیه کیمی ایستیفاده ائده بیلجگینی فیکیرلشیردی. دایاناجاغا چاتمامیش ایمام یئریندن قالخا‌راق سوروجونون یانینی یاخینلاشدی. 20 پئنسی گئری قایتاردی و دئدی:

- 20 پئنسی آرتیق وئرمیسیز.

سوروجو گولومسه‌یرک بئله جواب وئردی:

- سیز مسجیدی‌نین تزه ایمامیسیز؟ خئیلی واختدیر ایسلامی اؤیرنمک اوچون سیزین مسجیده گلمک ایسته‌ییردیم. بونا گؤره قصداً آرتیق پول وئردیم. نئجه عکس‌العمل وئرجگیزی اؤیرنمک اوچون.

دین خادیمی اوتوبوسدان دوشرکن ائله بیل آیاقلارینی حیسّ ائتمیردی. اؤزونه گلمک اوچون بیر ستوندان توتدو. دین خادیمی نین گؤزوندن یاش آخیر و بو سؤزلری دئییردی: «ائی آللاهیم! منی باغیشلا! آز قالا ایسلامی 20 پئنسه ساتیردیم...»

اینجه‌له‌مه * Derinleme

اینجه‌له‌مه * Derinleme

محمد صلاحدان سوروشدولار: «باطیل دین و ایدئولوژیلرده نییه درینله‌مک و اینجه‌له‌مک لازیم دئییل؟» جواب وئرمیش: «بیر یئمگین فاسید اولدوغونو آ«لاماق اوچون، هامیسینی یئمک لازیم دئییل».

Derinlemesine

Batıl din ve ideolojileri, neden derinlemesine incelemek gerekmiyor? Diye sorduklarında, Mehmet Salah şu cevabı vermişti:

- Bir yemeğin bozuk olduğunu anlamak için, tamamını yemek icap etmez.

عئینی دینده اولماق * dini Paylaşmak

عئینی دینده اولماق * dini Paylaşmak

قدیم آغیر بوکس قهرمانی محمد علی کلئی، 11 سپتامبر گونو یئرله بیر اولان دونیا تیجارت مرکزینه حادیثه‌دن بیر آی سونرا گؤرمگه گئتدیگینده، خبرنیگارلار اوندان سوروشموش: «شوبهه‌لیلرله عئینی ایسلام اعتیقادیندا اولدوغوزدان نه حیسّ ائدیرسیز؟» محمد علی ظرافتلی جواب وئریر:

- «بس سیز هیتلرله عئینی دینده اولماغیزدان نه حیسّیز وار؟»

dini Paylaşmak

Eski ağır siklet boks şampiyonu Muhammed Ali, 11 Eylül günü yerle bir olan Dünya Ticaret Merkezi’ni olaydan bir ay kadar sonra ziyarete gittiğinde, gazeteciler kendisine; “şüpheliler ile aynı İslâm inancını paylaşmasından dolayı neler hissettiğini” sorarlar. Muhammed Ali nazikçe cevap verir:

- Peki siz Hitler’le aynı dini paylaşmaktan dolayı ne hissediyorsunuz?

انشاءالله یئری * موضع إن شاء الله

انشاءالله یئری * موضع إن شاء الله

کیشی بازاردان اولاغ آلماق اوچون یولا دوشور. یولدا ماللا نصرالدینه راست گلیر. ماللا اونون هارا گئتدیگینی سوروشور. جواب وئریر: «گئدیرم اولاغ آلام».

ماللا دئییر: «دئنه انشاءالله».

کیشی دئییر: «بورا انشاءالله یئری دئییل، دیرهملر جیبیمده، اولاغ‌دا بازاردا».

اولاغ آلارکن اونون پوللارینی اوغورلاییرلار. مأیوس قاییدیر. ماللا نصرالدین اونا راست گلیب سوروشور: «نه‌ ائله‌دین؟»

کیشی دئییر: «دیرهملری اوغورلادیلار انشاءالله».

ماللا نصرالدین جواب وئریر: « بورا انشاءالله یئری دئییل !»

تانری وارمی؟ * هل الله موجود؟

تانری وارمی؟ * هل الله موجود؟

موعلیملرین بیری ایستیر ایلحادی دوشونجه‌لری شاگیردلره تلقین ائله‌سین . . . آشاغیداکی دانیشیغا دیقّت ائدین . .

موعلّیم: «ائشیکده‌کی آغاجی گؤرورسن علی؟»

علی: «موعلّیم گؤرورم، اونو گؤره بیلیرم».

موعلّیم: « علی آغاجین آلتیندا یاشیل چمنی گؤرورسن؟»

علی: « بلی موعلّیم اونو گؤرورم».

موعلّیم: «گئت ائشیگه و گؤیه باخ !»

علی ائشیگه چیخیب بیر آز سونرا قاییدیر.

موعلیم: «گؤیو گؤردون علی؟»

علی: «بلی موعلیم گؤیو گؤردوم».

موعلیم: «ایدّعا اولونان آللاهی‌دا گؤردون؟»

علی: «یوخ اونو گؤرمه‌دیم!!»

موعلیم: «چوخ یاخشی اوشاقلار ! آللاه آدیندا بیر شئی یوخدو . . . گؤیده یوخدور !!»

شاگیردلرین بیری قالخیب اؤز نؤوبه‌سینده علی‌دن سوآل سوروشدو.

شاگیرد: «علی موعلّیمی گؤرورسن؟»

علی: «بلی اونو گؤرورم». (علی اوندان سوروشولان سوآللارین تکراریندان شیکایت ائدیر.)

شاگیرد: «علی موعلیمین عاغلینی گؤرورسن؟»

علی: «یوخ . . . اونو گؤرنمیرم !!»

شاگیرد: «بس اوندا موعلّیمین باشیندا عاغیل یوخدور !!»

هل الله موجود؟

‏ کانت إحدى المدرسات تحاول أن تغرس المفاهیم الملحدة لعموم الطلبة .. وإلیکم هذا الحوار التالی ..

المدرسة : هل ترى یا علی تلک الشجرة فى الخارج ؟

علی : نعم أیتها المدرسة إنى أستطیع رؤیتها ..

المدرسة : هل ترى یا علی العشب الأخضر تحت الشجرة ؟

علی : نعم أیتها المدرسة إنى أراه ..

المدرسة :إذهب إلى الخارج ثم انظر إلى السماء ..

خرج علی متوجهاً إلى الخارج ثم عاد بعد قلیل ..

المدرسة : هل رأیت السماء یا علی ؟

علی : نعم أیتها المدرسة لقد رأیت السماء ..

المدرسة : هل رأیت ما یدعونه الإله ؟

علی : لا لم أره !!

المدرسة : حسناً أیها الطلاب لا یوجد شىء إسمه الله .. فلا یوجد فى السماء !!

قامت الطالبة وسألت بدورها الطالب علی ..

الطالبة : هل ترى المدرسة یا علی ؟

علی : نعم إنى أراها .. (بدأ توم یتذمر من تکرار الأسئلة علیه) !!

الطالبة : هل ترى عقل المدرسة یا علی ؟

علی : لا .. لاأستطیع رؤیته !!

الطالبة : إذاً المدرسة لیس لدیها أی عقل فی رأسها !!

ملا صدرا

ملا صدرا

شیراز شهرینده دوغولدو. فلسفه، کلام، حدیث و تفسیر تحصیلی اوچون اوّل قزوینه (1591) داها سونرا ایصفاهانا (1597) سفر ائله‌دی. بو شهرلرده میرداماد و بهاءالدین عاملی‌دن فئیض آلدی.

اون بئش ایل قوم شهری یاخینلیغیندا قهک کندینده زوهدله یاشادیغیندا الده ائله‌دیگی تجروبه‌نی اینعیکاس وئریب فلسفه‌سینی اورتایا قویان اسفار الاربعه (دؤرد سفر) کیتابینی یازدی.

ملاصدرا عقلانیّتله شهودو بیر آرایا گتیریب حیکمت المتعالیه (عشقین حیکمتی) مکتبینی قورموشدور. ملا صدرانین فلسفه‌سی ابن سینا مشّایی‌لیگی، سهروردی‌نین ایشراق فلسفه‌سی، محی‌الدین عربی‌نین نظری عیرفان مکتبی و اون ایکی ایمام شیعه‌لیگیندن تأثیرلنمیشدیر. اثرلرینده ایسلام دوشونجه دونیاسیندان عقلانیت، شهود مکتبلرینی فرقلی بیر سنتزده بیر آرایا گتیرمگه چالیشمیشدیر.

عؤمرونون سونلاریندا شیرازا دؤندو. محمد باقر مجلسی کیمی بعضی کلامچیلار طرفیندن ایرتیدادا موتّهیم اولدو آما منسوب اولدوغو عاییله‌سی‌نین گوجلو اودوغونا گؤره یازماغا دوام ائتدی. حج سفرینده بصره‌ده دونیایا گؤز یومدو.

کیتابلاری:

•         اسفار الاربعه (دؤرد سفر) 1. یارادیلانلاردان حقّه سفر 2. حقّله حقّده سفر 3. حقّدن یارادیلانلارا حقّله سفر 4. حقّله یارادیلانلار آراسیندا سفر.

•        مفاتیح الغیب

•        أسرار الآیات

•        التعلیقة علی إلهیات الشفاء (یاریمچیلیق)

•        اصول الکافی شرحی (یاریمچیلیق)

•        المشاعر

•        إیقاظ النائمین

•        رسالة فی الواردات القلبیة (التسبیحات القلبیة)

•        رسالة فی الحشر

•        رسالة فی إتصاف الماهیة بالوجود

•        رسالة فی التشخص

•        رسالة فی الحدوث

•        رسالة فی القضاء والقدر

•        رسالة فی سریان الوجود

•        رسالة مسماة بإکسیر العارفین

•        تفسیر القرآن الکریم:

الف ـ آیة النور

ب ـ آیة الکرسی

ج ـ سورة الأعلی

د ـ سورة البقرة (یاریمچیلیق)

ه ـ سورة الجمعة

و ـ سورة الحدید

ز ـ سورة الزلزال

ح ـ سورة السجدة

ط ـ سورة الطارق

ک ـ سورة الفاتحة

ل ـ سورة الواقعة

م ـ سورة الیس

•        سه اصل

•        رسالة العرشیة

•        المظاهر الإلهیة

•        متشابهات القرآن

•        المسائل القدسیة (الحکمة القدسیة ـ القواعد الملکوتیة ـ طرح الکونین)

•        أجوبة مسائل بعض الخلان

•        الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة

•        المبدأ والمعاد

•        زاد المسافر (زاد السالک)

•        رسالة فی إتحاد العاقل والمعقول

•        أجوبة المسائل الجیلانیة

•        أجوبة المسائل الکاشانیة

•        أجوبة المسائل النصیریة

•        رسالة فی إصالة جعل الوجود

•        التنقیح فی المنطق (اللمعات الإشراقیة فی الفنون المنطقیة)

•        الحشریة

•        الخلسة

•        خلق الأعمال (الجبر والتفویض ـ القدر فی الأفعال)

•        دیباجة عرش التقدیس

•        شواهد الربوبیة

•        الفوائد:

الف ـ رد الشبهات الإبلیسیة

ب ـ «کنت کنزا مخفیا ...» حدیثی‌نین شرحی

ج ـ فی بیان الترکیب بین المادة والصورة وإرتباطها بقاعدة بسیط الحقیقة

د ـ فی ذیل آیة الأمانة

ه ـ فی المواد الثلاث

•        رسالة اللمیة فی إختصاص الفلک بموضع معین (حل الإشکالات الفلکیة)

•        رسالة فی المزاج

•        تفسیر سورة التوحید (۱)

•        تفسیر سورة التوحید (۲)

•        رسالة الوجود

•        حل شبهة الجذر الأصم

•        کسر اصنام الجاهلیة

•        التصور والتصدیق

•        شرح الهدایة الأثیریة

•        التعلیقة علی شرح حکمة الإشراق

•        الحاشیة علی القبسات

•        اثبات شوق الهیولی بالصورة

•        «خلق الأرواح قبل الأجساد بألفی عام » حدیثی‌نین شرحی

•        الحرکة الجوهریة

غرب فلسفه‌سی اورتا عصرلرده ایسلامی فلسفه‌سیندن چوخ تأثیرلنیب

غرب فلسفه‌سی اورتا عصرلرده ایسلامی فلسفه‌سیندن چوخ تأثیرلنیب

ایسلامی فیلسوفلار خصوصاً اورتا عصرلرده قدیم یونان فلسفه‌سی‌نین غرب فلسفه‌سینه اینتیقال وئرمه‌‌سینده موهیم روللاری اولدو.

بو دؤره ده فارابی و ابن سینا کیمی بؤیوک فیلسوفلار واریدی. مثلاً فارابی‌نین موسیقی زمینه‌سینده «الموسیقی الکبیر» آدلی کیتابی واردیر. هابئله ابن سینانین فلسفه‌ تاریخینده‌ یوخاری یئری وار.

حقیقتده ایسلامی فیلسوفلار قدیم یونان فلسفه‌سیندن تأثیرلنیب سونرالار غربده اؤلوب آرادان گئدن فلسفه‌نی دیریتدیلر.

اورتا عصرده اخلاق ساحه‌سینده ایسلام و غرب فلسفه‌سی آراسیندا او قدر فرق یوخیدی.

بو عصرده ایسلامی و مسیحی اخلاقلاری، قدیم یونان دوشونجه‌سینده دیقّت مرکزینده اولان عنصورلرده ایتّیفاقلاری واریدی. بو دؤرده هم مسیحی اخلاق و هم ایسلامی اخلاق عقلانیّت، حیکمت، عدالت و اعتیدال مفهوملارینا تأکیدلری واریدی. آیری سؤزله هر ایکی اخلاقدا «فضیلت» اخلاقین مرکزینده یئر آلیردی.

خولاصه بو کی غرب فلسفه‌سی اورتا عصرلرده ایسلامی فلسفه‌دن دانیلماز تأثیر آلیب. یعنی بیری غرب فلسفه‌سی باره‌ده آراشدیرما آپارماق ایسته‌سه، ایسلامی فیلسوفلاری خصوصاً اورتا عصرلری موطالیعه ائله‌مه‌لیدیر.

آغلاماق ساغلاملیغا فایدالیدیر

آغلاماق ساغلاملیغا فایدالیدیر

گولماغین هر درمانسیز درده درمان اولدوغونو ائشیتمیشیک آما بعضاً آغلاماق‌دا استیرسی آزالدا بیلر.

آمریکانین مینه‌سوتای دانیشگاهینداکی آراشدیرمانین نتیجه‌لری جماعتین یوزده دوققوزونون روحیه‌سی‌نین آغلاماق اثرینده یاخشیلاشماغینی گؤستریر. نتیجه‌لر آغلاماغین ناخوشلارین موعالیجه‌سینده، بدنین مودافیعه ‌سیستمینی چوخالتماقدا و ایسترسین آزالماسیندا فایدالی اولدوغونو گؤستریر.

موتخصیصلرین بیری بو باره‌ده دئییر: بعضاً آغلایاندان سونرا اینسانین حالی دوزه‌لر چونکی آغلاماقلا موشکوللری و ناراحاتلیقلاری ایچیندن چیخاردیر.

هابئله ایسترس اثرینده بدنده یارانان ضررلی مادّه‌لر آعلاماقلا آرادان گئدر. بو موتخصیصلرین ایناندیغینا گؤره حیسیّات اوزوندن آغلاماق پرولاکتین آدیندا بیر هورمونون ترشّوح تاپماسینا باعیث اولار بو هورمون ایسترسلی حیسّلری آزالدیب بدنین مودافیعه سیستیمینی گوجلندیرر.

نیفاق، خطرلی اخلاق ناخوشلوغو

نیفاق، خطرلی اخلاق ناخوشلوغو

دونیانین تحقیرین و آخیرتین دهشتلی عذابینی تؤحفه وئرن، اخلاق ناخوشلوقلارین اَن خطرلیسی نیفاقدیر. بونا گؤره بو ناخوشلوغو تانی‌ییب کؤکونو ایچریدن قوروتمالی‌ییق. نیفاق باعیث اولار مونافیق هر گروه و صینفله دوشَنده اونلار کیمی اولسون و حتّا اونلارین عقیده و ایناملاریندان دیفاع ائله‌سین. بو وضعیتین جامیعه‌یه بؤیوک خطری وار. پیغمبر اکرم (ص) بو باره‌ده بویوروب: من اومّتیم اوچون نه مؤمیندن قورخورام نه‌ده موشریکدن، چونکی مؤمین ایمانی اثرینده مؤمین قارداشینا ضرر یئتیرمز، موشریکی‌ده آللاه شیرکینه گؤره محو ائدر. من سیزین اوچون فقط سیز بیلیب عمل ائدیب اونا دایاندیقلاریزی دیلی ایله دانیشان، آییق مونافیقدن قورخورام. (1)

نیفاق اینسانین جانینا نفوذ ائله‌سه اونون دونیا و آخیرتینی یوخ ائلر. آللاه تعالا توبه سوره‌سی‌نین 28-جی آیه‌سینده مونافیقلره و کافیرلره جهنم اودونو وعده وئریب. نساء سوره‌سی‌نین 138-جی آیه‌سینده ده بویوروب: مونافیقلر بشارت وئر کی دردلی عذاب اونلاری گؤزلور. ایمام صادق‌ده (ع) بویوروب: موسلمانلارلا ایکی اوزلو ایکی دیللی اولانلار، قیامت گونو ایکی اودلی دیل ایله محشر چؤلونه داخیل اولاجاقلار. (2)

نیفاق علامتلری

1. نامازی ایشتیاقسیز و کسالتینن اوخویارلار. قورآن بویورور مونافیقین علامتی اودور کی نامازا دوراندا حالسیز و کسیل اولار. (نساء 142)
2. موردّد و گؤیولسوزدولر. آللاه بویورور: گؤیولسوز و موردّدیلر. نه ایمان گتیریب مؤمینلره طرف گئدیرلر نه کافیرلره طرف. (نساء 143)
3. ثیباتلاری یوخدور و موقعیتلرینی دَییشیرلر. قورآن بویورور: مؤمینلرله اوز اوزه گلنده «بیز سیزینله‌ییک» دئییرلر آما شیطان و مونافیقلرله اوزلشنده «سیزینله‌ییک» دئییرلر و مؤمینلری مسخره ائدیرلر. (بقره 14)
4. مونافیقلر ریا اهلی اولوب آللاه ذیکرینی آز دئیرلر. (نساء 142)
5. یالتاقلیق، غیبت و پاخیللیق. ایمام باقر (ع) بویوروب: ایکی اوزلولر و ایکی دیللی‌لر پیس آدامدیلار. اینسان حضوروندا اونو تعریفلرلر و دالیسیجا غیبت ائدرلر. اونلارا کؤمک اولونسا پاخیللیق ائدرلر، فلاکته دوشنده اونلاری ترک ائدرلر. (3)
6. موتمادی اولاراق پیس ایش گؤروب عوذر ایسترلر. ایمام حسین (ع) بویوروب: سونرا اوندان عوذر ایستیه‌جگین ایشدن کنار گز؛ چونکی مؤمین ایشتیباه‌دا ائله‌مز عوذر ده ایسته‌مز. مونافیق هر گون پیس ایش گؤرر و عوذر ایستر. (4)
7. ناخوشدولار. قورآن بویورور: مونافیقلرین اورگینده ناخوشلوق وار. آللاه‌دا اونلارین مرضینه آرتیرار و آخیرتده یالان دانیشدیقلارینا گؤره اونلارا دهشتلی عذاب وئرر. (بقره 7)
8. چوخ آند ایچرلر. مونافیقلر آللاه یولونو جماعت اوزونه باغلاماق اوچون اؤز آندلارینی قالخان ائلرلر. (منافقون 2)
9. آشکاردا گوناه ائدرلر و قورخولاری اولماز. قورآن بویورور: مونافیقلر آللاهی اونودوبلار. مونافیقلر آشکار گوناه ائدن گوناهکارلاردیلار. (توبه 67)

هر کس پیس عملینه قدر موجازات اولار. آللاه عذابلاری‌نین درجه‌لری وار. عذاب بعضاً دردلی، بعضاً عظیم و بؤیوک، بعضاً تحقیر ائدیجی و بعضاً قالارگی اولار. مونافیقلری جامیعه‌ده داغیدیجی نقشلرینه گؤره عذابلاری دردلی اولاجاق. قورآن بویورور: مونافیقلر جهنمین لاپ آشاغی یئرینده‌دیلر. (نساء 145)

شیعه فیقهینده‌کی آزادلیق لیبرال دموکراسیدان چوخدور Molla Sadraب

شیعه فیقهینده‌کی آزادلیق لیبرال دموکراسیدان چوخدور

بوتون فیکیر و دوشونجه ساحه‌لرینده مکتبلرین هامیسی آزادلیق موضوعسو اوچون چرچوه‌لری واردیر. مارکسیست مکتبی‌ده لیبرال دموکراسی‌دا اؤزلری اوچون چرچوه‌لری وار.

ایسلام، مسیحیت و یهودیت کیمی دینی دوشونجه‌لرده آزادلیغین بیر شرطی وار: شریعتله ضیدیّتی اولماسین.

اینسانین ذاتیندا آزدلیق سئورلیک وار. خیلقتین باشلانیشیندا حضرت آدم (ع) و حوّانین جنّتدن قووولماسی‌نین سببی قویولان محدودیّته بویون وئرمه‌مه‌لری اولدو. اونلار ایسته‌دیلر قدغان اولان آغاجدان یئسینلر.

تکوین ساحه‌سینده اینسانین هئچ نوع آزدالیغی اولماییب بلکه موطلق جبر حاکیم اولوب. هئچ کسدن دونیایا گلمه‌سینه گؤره نظر سوروشماییبلار. گونش منظومه‌سی‌نین نئجه دولنماسی باره‌ده هئچ کسین نظرین سوروشماییبلار.

اونتولوژی باخیمدان مشاء فلسفه‌سی موختلیف سلیقه‌لره احتیرام گؤزو ایله باخان و پلورالیزمه یئتیشن آزادلیقلارلا اویغوندور. چونکی مشاء فلسفه‌سی وارلیقلاری موتبانیه حقیقتلر حسابلیر و بوتون وارلیقلری بیر-بیریله موتبایین بیلیر. وارلیغی شخصیّه حقیقت حسابلایان عیرفانین ترسینه و وارلیغی موشککه حقیقت حسابلایان موتعالیه فلسفه‌نین عکسینه.

حقیقتلر موتبایین اولان یئرده اینسان سلقه‌لری، X و Y ویا زید، عمرو، بکره  مربوط اولان دوشونجه‌لر بیر-بیریله موتبایین اولار.

رحمتلیک ملا صدرا حقیقتلرین درکینی و ساحه‌سینی اؤز درکینه مونحصیر بیلمیردی. قلم و دوشونجه آزادلیغینا مانع اولانلار موتأسیفانه بوتون حقیقتلری اؤز درکلرینده مونحصیر ائدیرلر.

بئله‌لیکله آیری درکلر تعطیل و یا محدود اولمالیدیر. بئله باخیش ایشی بیر یئره یئتیرر کی اینسان بئله ایدعا ائدر: منیم دوشوندویوم و درک ائتدیگیم واقعیت و حقیقتدیر، منیم کیمی دوشونمه‌ین حقیقتین علئیهینه‌دیر. بو نوع فیکیر بشر جامیعه‌سینه جوبران اولمایان فسادلاری تحمیل ائدر.

صدرالمتألهین کیمی بؤیوک اینسان دئییر: منیم درک ائله‌دیگیم مونزل وحی دئییل و سیز منی اؤتوب نقد ائلیه بیلرسیز.

بو اخلاقین ریشه‌سی پیغمبر (ص) و ایماملاردادیر. نقل اولوب مسجدالحرام یا مسجدالنبی‌ده حضرت علی‌ایله (ع) موناظیره ائدن کافیر آخیرده او حضرتدن سوروشور: بو اخلاقی هاردان گتیریبسن؟ حضرت بویورور: پیغمبرین (ص) مجلیسینه بیرینجی نفر من وارید اولاردیم، اورانی ترک ائدن آخیرینجی نفر ده من اولاردیم.

ملا صدرا فلسفی بحثلرین چوخوندا، کئچمیش فیلسوفلارین نظرلرینی نقل ائدردی مثلاً مشاء بئله دئییب و ایشراق بئله. او حتّا قدیم یونان فیلسوفلارین نظرلرین‌ده نقل ائدردی. ملا صدرا بونلاری نقل ائدندن سونرا آرتیراردی: منیم‌ده نظریم بئله‌دیر. ملا صدرانین مئتودو بئله دئییل کی دئیه اونلار ایشتیباه ائدیبلر و غلط یول گئدیبلر. بلکه چوخ احتیرملا اوّل دوشونجه‌لری نقل ائدیر سونرا عالیمانه توصیف و نقد ائدیر آخیرده اؤز نظرین دئییر.

بونو نتیجه آلماق اولور کی ملا صدرا آزادلیغا قاییلیدی.

ملا صدرا اینسانلاری بئش یئره بؤلور: حیسّی، وهمی، خیالی، عقلی و شهودی اینسانلار. شهودی نوعوندا اینسان بیر سعه‌صدره چاتار کی دوشونجه‌لرین چوخونو تحمّول ائده‌بیلر.

ایمام حسن عسکری‌نین (ع) علمی مقامی و شاگیردلری

ایمام حسن عسکری‌نین (ع) علمی مقامی و شاگیردلری

ایمام حسن عسکری‌ (ع) چتین و محدودیّتلرله دولو دؤوراندا یاشاماقلارینا باخمایاراق موختلیف ساحه‌لرده شاگیرد تربیت ائله‌مک و دینی معاریف تبلیغیندن قالمادیلار. ایمام حسن عسکری‌ (ع) چتین و حساس دؤوراندا یاشادیلار. او حضرتین بیرینجی درجه‌ده‌کی وظیفه‌سی ایسلام مکتبینی قوروماق و اونون حریمینده مودافیعه ائله‌مک، بو حیات باغیشلایان دینه دعوت ائله‌مک و اونون اصول و دَیَرلرینی گوستریش وئرمک ایدی.

اهل بیتین (ع) هامیسی شریعتین یاییلماسی، علمین تبلیغی، اونو آیریلارینا خصوصاً علم طالیبلرینه تانیتدیرماقدا و ایسلامی عقیده و تفکّورون حریمیندن مودافیعه ائله‌ماکده چوخلو فیکری و عملی چالیشمالار ائدیبلر. او عظمتلی اینسانلار، اومّت ایچینده نوخبه، عالیم و  معریفت و عمل منبعی ساییلیردیلار.

ایمام حسن عسکری‌ (ع) کرامتلی آتالاری کیمی اؤز دؤورانلاریندا عمل ساحه‌سینده موهیم نقشلری واریدی عین حالدا اهل بیت (ع) مکتبی‌نین معاریفینی"کیتاب" و "سونّت" محورلیگی ایله تبلیغ ائله‌مگی اؤز برنامه‌لرینده یئریدیردیلر.

ایمام حسن عسکری‌نین (ع) دؤورانی یعنی هیجری اوچونجو عصر، حادیثه‌لی دؤورانیدی. موختلیف فیکری مکتبلر "فلسفه"، "کلام"، "اصول"، "فیقه"، "تفسیر" و "حدیث" ساحه‌لرینده گوجلنمیشدیلر و موقابیله گوجلری چوخالمیشدی.

بو دؤورانین مکتبلری چوخیدی. بو آرادا اهل بیت (ع) فیقه، حدیث، تفسیر، سیاسی دوشونجه، علم، کلام، فلسفه و ایسلامی معریفتده مومتاز مکتبه صاحیب ایدیلر. ایمام حسن عسکری‌ (ع) اؤز علمی فعالیتلرینی موختلیف شاگیردلرین تربیتی، موکاتیبه یولو ایله شوبهه‌لره جواب وئرمک کیمی موختلیف حوزه‌لره بؤلموشدو.

ایمام حسن عسکری‌نین (ع) شاگیردلری

ایمام حسن عسکری‌نین (ع) محضرینده اولان شاگیردلرین چوخو بو حضرتین آتاسی و جدّی‌نین دؤورانیندان اهل بیته(ع) ایرادتلری واریدی و بعضیلری ده ایمام (ع) زمانی اونلارا قوشولموشدولار. بو اینسانلار، علملری، معاریفی و حقیقتلری او حضرتدن آلیب آیریلارینا چاتدیریردیلار.

ابو عبدالله آدینا معروف اولان بؤیوک لوغت شوناس "احمد بن ابراهیم بن اسماعیل" ایمام حسن عسکری‌ (ع) و ایمام هادی‌نین (ع) مخصوص صحابه‌لریندن ساییلیردی. احمد ابن ابراهیم ایمام حسن عسکرینن (ع) مسأله‌لری و خبرلری واریدی کی نئچه جیلد کیتابدا مونتشیر ائدیب. ایمامین (ع) شاگیردلری موختلیف علمی و معرفتی ساحه‌لرین پیشرفتینده نقشلری اولوب.

هابئله دَیرلی اینسان "احمد بن اسحاق بن عبدالله بن سعد بن احوص اشعری" ایمام حسن عسکری‌نین (ع) خاص صحابه‌لریندن ساییلیردی و ایمام زمانی‌دا (عج) درک ائله‌دی. او هابئله قوملولارین اوستادی و شئیخی ایدی. اونون دا تألیفاتی واردیر.

چوخلو کیتابلاری اولان "حسین بن شکیب مروزی" و "صالح بن ابی حماد" دا ایمام حسن عسکری‌نین (ع) شاگیردلریندن ایدیلر. هابئله "کتاب الرحمه" کیتابی کیمی چوخلو کیتاب مؤلیفی، شأن و منزیلت صاحیبی"سعد بن عبدالله قمی" ده ایمامین (ع) شاگیردلریندن ایدی.

سوئد دؤولتی اوستوکهولمون بیر مسجیدی‌نین میناره‌سیندن اذانین یایی

سوئد دؤولتی اوستوکهولمون بیر مسجیدی‌نین میناره‌سیندن اذانین یاییلماسینا بویون اَیدی

سوئد دؤولتی اوستوکهولمون"بوت شیرکا" مسجیدی‌نین میناره‌سیندن فقط جومعه‌لر اذانین یاییلماسینا ایجازه‌سینی وئردی.

مهرین وئردیگی خبره گؤره، اوستوکهولمون جنوبوندا یئرلشن بوت شیرکا کومونونون مقاملاری تازالیقدا، بو کومونون «فیتیا» ماحالیندا یئرلشن مسجیدینه میناره‌لردن اذان پخش ائله‌مگه ایلکین ایجازه‌نین وئریلمه‌سیندن خبر وئردیلر.

اذانین مسجید میناره‌سیندن یاییلماسینا یالنیز جومعه گونو ایجازه وئریلیر. بئله ایجازه‌نین صادیر اولماسی سوئدین سئکولار جامیعه‌سینده طبیعتاً عکس العملسیز قالمادی. دئییلن ایدعالارین بیری بئله‌دیر: مذهب آزادلیغی فقط مذهب سئچمه‌ده آزادلیق معناسیندا یوخ بلکه اهالی‌نین بیر مذهبی طرد ائله‌مکده‌ده آزاد اولمالاری معناسیندادیر. اذانین میناره‌دن یاییلماسینا ایجازه وئرمک، اهالی‌نین قوناق اوتاقلارینا قدر مذهبی زورونان تحمیل ائله‌مک معناسیندادیر. بو دا سوئد جامیعه‌سینه حاکیم اولان سئکولاریزم اصولونون ضیدّینه‌دیر.

بئله اعتیراضلارا گؤره اذانین یاییلما ایجازه‌سی بوت شیرکا مسجیدینده هله‌لیک آسیلی قالیبب.

پیغمبرین (ص) قیلینجی‌نین دسته‌یینه یازیلان سؤزلر

پیغمبرین (ص) قیلینجی‌نین دسته‌یینه یازیلان سؤزلر

رحمتلیک علامه مجلسی، رحمتلیک شئیخ صدوقون امالی‌سیندن نقل ائدیر پیغمبرین (ص) قیلینجی‌نین دسته‌یینده بو سؤزلر یازیلمیشدی:

«صِلْ مَنْ قطعک و قُلِ الحقَّ و لَوْ عَلیکَ یا علی نَفْسِکَ و أحْسِنْ بِمَنْ أسَاءَ إلیْکَ»

نه مؤحتَوالی سؤزلر، اؤزو ده قیلینج دسته‌یینده ! یعنی پیغمبر (ص) قودرته چاتیب الینه قیلینج آلدیغی زامان نه ائتمه‌لیدیر؟ ایشی ساواشماق‌می، قان تؤکمک‌ و رحمسیزلیکدیر؟ یوخسا رحمت، لوطف و کرم؟

قیلینج موهاجیمین دفعی و موزاحیمین رفعی اوچون اولدوغونا گؤره دسته‌یینه یازیلیب:

«صِلْ مَنْ قطعک؛ بیری سندن قیریلسا سن اونا قوشول».

او سنین ائوینه گلمه‌سه سن اونون ائوینه گئت؛ حالینی سوروشماسا سن اونون حالینی سوروش؛ دئمه‌ او گلمه‌دی من‌ده گئتمیرم؛ او منیم حالیمی سوروشمادی من‌ده سوروشمارام.

«قُلِ الحقَّ و لَوْ عَلیکَ یا عَلی نَفْسِکَ؛ (هر زمان و هر یئرده) سنه زیانی‌دا اولسا حقّی سؤیله.

«و أحْسِنْ بِمَنْ أسَاءَ إلیْکَ؛ سنه پیسلیک ائدنین حقّینده یاخشیلیق ائله».

بیزه یاخشیلیغی و یا پیسلیگی کئچمه‌ین بیزیمله رابیطه‌سی اولمایان بیرسینه، خیدمت ائدیب اونون موشکولونو حل ائله‌مک چوخ موهیمدیر. بو ایشله البته گؤزل ایش گؤرموشوک آما ائله‌ده موهیم ایش گؤرمه‌میشیک. بیزه خیدمت ائدن بیر اینسانا، خیدمت ائله‌دیگیمیز زامان‌دا یئنه موهیم ایش گؤرمه‌میشیک.

آما بیزیم یولوموزدا قویو قازیب بیزه پیسلیگی کئچمیش اینسانا، یاخشیلیق ائله‌مک موهیم ساییلار. موشکولونو حل ائدیب یولوندان تیکان گؤتورمک؛ کمال و اخلاق مکاریمی بودور. چونکی بیزیم مودئلیمیز حضرت محمد (ص) بویوروب:

«إنی بعثت لأتمم مکارم الاخلاق»

من اخلاق مکاریمینی کمالا چاتدیرماق اوچون گلمیشم.